p0032

32

ERWIN PANOFSKY

“ F. Lippmann, Zeichnungen von Albrecht Diirer, Berlin 1883—1929, nr 456, także ilustr. w: E. Panofsky, F. Saxl, op. cit., s. 275. Stance Angelo Poliziano (Giostra, I, 105, 106) brzmią następująco:

Nell’altra in un formoso e blanco tauro Si vede Giove per amor converso Portarne il dolce suo ricco tesauro,

E lei volgere il viso al lito perso In atto panentoso: e i be’ crin d’auro Scherzon nel petto per lo vento awerso:

La veste ondeggia e in drieto fa ritorno:

L’una man tien al dorso, e l’altra al como.

Le ignude piante a se ristrette accoglie Ouasi temendo il mar che lei non bagne:

Tale atteggiata di paura e doglie

Par ćhiami in van le sue dolci compagne;

Le qual rimase tra fioretti e foglie Dolenti „Europa” ciascheduna piagne.

„Europa”, sona il lito, „Europa, riedi” —

E’l tor nota, e talor gli bada i piedi.”

*• Jest rzeczą zupełnie naturalną, że artyści zainteresowani tematem mitologicznym często opierali się na pismach autorów współczesnych, piszących w swoich rodzimych językach. Wpływ Poliziana widoczny jest np. w Narodzinach Wenus Bot-ticellego, w Galatei Rafaela i w północnowłoskich przedstawieniach Orfeusza (zob. A. Springer, Raffael und Michelangelo, II, wyd. 2, Leipzig 1883, s. 57 i nn.; A. Warburg, Gesammelte Schriften, Leipzig — Berlin 1932, I, s. 33 i nn., II, s. 446 i nn.). Nie musimy również wyprowadzać zastępu stworzonek morskich w Porwaniu Europy Diirera (jeśli w ogóle paralele literackie są niezbędne dla ich wyjaśnienia) z pism Lukiana i Moschosa. Zamiast wielu innych przykładów, możemy zacytować pełen uroku opis wyimaginowanego klasycznego reliefu w Hypnerotomachii fol. D II v.: „...offeriuase... caelatura, piena condnnamente di aąuatice monstriculi. Nell’aqua simu-lata et negli moderati plemmyruli semi-homini et foemine, cum spirate codę pisci-culatie. Sopra ąuelle appresso il dorso acconciamente sedeano, alcune di esse nudę amplexabonde gli monstri cum mutuo innexo. Tali Tibidnarii, altri cum phantastici instrumenti. Alcuni tracti nelle extranee Bigę sedenti dagli perpeti Delphini, dii frigido fiore di nenupharo incoronati... Alcuni cum multiplici uasi di fructi copiosi, et cum stipate copie. Altri cum fasciculi di achori et di fiori di barba Silnana mutuamente se percoteuano..." (skróty zostały tu rozwiązane, a interpunkcja zmodernizowana). O ile pokusić się możemy o oddanie uroczego makaronicznego stylu Colonny, tekst brzmi następująco: „Jawi się oczom... rzeźba stosownie zaludniona małymi potworkami morskimi. W udatnie ukazanej wodzie i w miękkiej pianie [widzi się] półmężów i pół-niewiasty ze skręconymi ogonami rybimi. Niektóre z kobiet siedząc na grzbiecie tych stworów, nagie, obłapiały je uściskiem, nie bez wzajemności. Niektóre grały na fletach, inne na dziwnych instrumentach. Jeszcze inne, siedząc w dziwnych karocach, ciągnione były przez zwinne delfiny uwieńczone zimnym kwieciem lilii wodnej... Niektóre z nich dzierżyły wazy najrozmaitszych kształtów napełnione obficie owocem i pełne po brzegi rogi obfitości. Jeszcze inne walczyły nawzajem gałązkami irysu czy kwieciem barba Siluana...” [Jest to przypis 22 do artykułu Panofsky’ego Albrecht Diirer and Classical Antiąuity, w zbiorze: Meaning in the Visual Arts, Garden City, N. Y. 1955, s. 242—243, do którego autor odsyła w wersji niniejszego artykułu przedrukowanej w tymże zbiorze — przyp. red.]