Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 12 04 265759

M Łobocki. WproMukerde <!o metodologii boJt/ń petlogpgteuiych, Kraków 2fli»

ISBN: 978-83-7587-163-0.£ by Oficyna Wydawnicza JaipuU" 2009

Poczynając od lat sześćdziesiątych dwudziestego wieku coraz większe znaczenie przywiązywano w pedagogice do badań ilościowych i związanego z nimi nieuchronnie pomiaru. Dzieje się tak na ogół do chwili obecnej, jakkolwiek w ostatnich kilku latach zaczyna się także doceniać podejście jakościowe w badaniach pedagogicznych. Niektórzy pedagodzy są skłonni nawet do całkowitej rezygnacji z badań ilościowych na rzecz badań wyłącznie jakościowych. Inni natomiast opowiadają .się za pluralistycznym podejściem badawczym w pedagogice, rj. doceniają wartość poznawczą zarówno badań ilościowych, jak i jakościowych. Nadal jednak są również tacy, którzy jedyną szansę pomyślnego rozwoju naukowego pedagogiki upatrują w^r badaniach ilościowych. W każdym razie warto przypatrzeć się im nieco bliżej łącznie z dokonywanym tam pomiarem.

Tematyce powyższej poświęcony jest w całości niniejszy rozdział. Wyjaśnia się w nim najpierw, co rozumie się pod nazwą ,,badania ilościowe” i ^pomiar”. Następnie omawia się znaczenie badań ilościowych i pomiaru w^r pedagogice. 7. kolei charakteryzuje się typy skal pomiarowych oraz rzetelność i trafność pomiaru. W części końcow ej rozdziału zwraca się uwagę na niektóre słabe strony badań ilościowych i stosowanego w nich pomiaru.

1. Określenie badań ilościowych i pomiaru

Ogólne rozumienie badań ilościowych i pomiaru

badania ilościowe polegają - w najogólniejszym ich rozumieniu - na ilościowym opisie i analizie faktów, zjawisk, procesów. Przedstawiają je w formie różnych zestawień i obliczeń z uwzględnieniem nader często zarówno statystyki opisowej, jak i matematycznej. Pod rym względem nie różnią się istotnie od pomiaru. To, co różni je od czystego pomiaru, stanowi spełnienie przez nie takich stawianych im wymagań, jak np. teoretyczne uzasadnienie własnej koncepcji podejmowanych badań, precyzyjne sformułowanie celów badaw^rczych i hipotez roboczych, operacyjne zdefiniowanie badanych zjawisk oraz wyszczególnienie zmiennych i podzmiennych wraz z przypisywanymi im wskaźnikami. Dużą wagę przykłada się również do konstruowania narzędzi badawczych i - rzecz jasna - do zestawień (uporządkowania danych) i obliczeń statystycznych zgromadzonego materiału badawczego.

1. Określenie oadaiś ilościowych i pomiaru 59

trony

W przeprowadzaniu badań ilościowych zwykle zakłada się, żc ich przedmiotem może być wszystko, co można policzyć i zmierzyć. Łatwo policzalne i mierzalne są zwłaszcza rzeczy, które można zobaczyć i dotknąć, np. książki, naczynia, meble. Trudniej policzyć i zmierzyć dają się takie zjawiska, jak ulewa, burza czy tornado, pomimo żc można jc zobaczyć i osobiście dośw iadczyć. Jeszcze większe trudności nastręczają w tym np. zdolności czytania ze zrozumieniem lub umiejętności rozwiązywania zadań arytmetycznych albo stopień przystosowania czy nieprzystosowania społecznego. Tego rodzaju sposoby zachowania się są bowiem z. reguły tylko pewnymi konsrruktami hipotetycznymi lub teoretycznymi, a co za tym idzie pojęciami abstrakcyjnymi. Dlatego poznawanie ich za pomocą badań ilościowych wymaga zawsze dokładnego ich określenia co najmniej w formie definicji operacyjnych, bez których badania te wydają się bezużyteczne i pozbawione głębszego sensu (por. R. L. F.hel, 1972, s. SI). Niemniej spełniając takie lub inne wymagania, okazują się bezsprzecznie celowe i potrzebne w badaniach pedagogicznych, np. różnych cech osobowości czy charakteru uczniów, ich zainrcrcsow^rań, postaw, uznawanych wartości lub panującej w klasie atmosfery wychowawczej.

Z powyższej charakterystyki badań ilościowych niedwuznacznie wynika ich ścisłe powiązanie z pomiarem badanych zjawisk. Pomiar rzeczywiście stanowi nieodłączną cechę badań ilościowych. Można powiedzieć, żc jesr ich cechą konstytutywną. Toteż bez ścisłego pomiaru badania ilościowe zatraciłyby sw'ój charakter podejścia ilościowego, a na pewno byłyby niepełne i mało ścisłe. Niemniej jednak pomimo bliskości znaczeniowej badań ilościowych i pomiaru trudno byłoby utożsamiać je ze sobą. podobnie zresztą błędem byłoby nie dosrrzegać różnic między badaniami jakościowymi a samym tylko - związanym z nimi - opisem jakościowym. „Pomiar” i ,.opis jakościowy” są pojęciami węższymi w porównaniu z pojęciami: „badania ilościowe” lub „badania jakościowe”. I tak wszelkie badania kojarzą się najczęściej z określonym przedsięwzięciem naukowo-badawczym i mają zwykle pewien kontekst filozoficzny, np. badania ilościowe w pedagogice nawiązują do założeń filozofii pozytywistycznej lub ncopozytywistyczncj, a badania jakościowe swego „uprawomocnienia” poszukują m.in. w' hermeneutyce i fenomenologii. Natomiast pomiar i opis jakościowy niekoniecznie muszą dotyczyć badań stricte naukowych. Mogą służyć celom nie tyle naukowym, ile praktycznym.

Pomiar i i ego warunki w badaniach pedagogicznych

W każdym razie pomiar znajduje poczesne miejsce w badaniach pedagogicznych (por. B. Niemierko, 1990). Dlatego warto powiedzieć o nim nieco szerzej. Jak dotąd nie ma jednak zgodności co do tego, czym jest pomiar ze swej istoty. Na przykład Tyle V. Jones (1971, s. 335) mówi o czterdziestu różnych jego znaczeniach. Tutaj przytaczam jedynie definicję pomiaru w ujęciu N. R. Camp-

60 Rozdział III. Badania ilościowt komiak w PtDACooict