ZAMKOR

INDiyt-'£ ‘f 'l.NPc poi    ^>os Liniej. Lr cx*x-i6c    JO m-t-nOtTOkjOf

i-

hjii^ÓcC t-riek*. ^ni lubw gC<73 \naxL o^eb. L luoo^U*+cuuim-i. CcbU

Rozdział 12 Fizyka a filozofia

V’^    c    ćxc{£I

<$tego typu. Pokazaliśmy, że metoda ta pozwoliła na odkrycie wielu podstawowych praw fizyki, ale nie jest niezawodna. Zwykle po pewnym czasie okazuje się, że odkryte prawa są słuszne jedynie w przybliżeniu. Zmiana warunków doświadczeń powoduje, że wyniki przestają być zgodne z przewidywaniami. Oznacza to, że prawa (a czasem cały zbiór praw, czyli teoria) wymagają zmiany.

Nie wszystkie teorie tworzono przy użyciu metody indukcyjnej. Gdy Einstein pracował nad ogólną teorią względności, nie były znane żadne fakty doświadczalne sprzeczne z teorią grawitacji Newtona. Einstein uważał jednak, że teoria jest niezadowalająca z punktu widzenia logiki i estetyki. Skonstruował więc teorię, która była wówczas jedynie hipotezą.

Aby inni fizycy potraktowali ją poważnie, należało najpierw wykazać, że teoria Newtona stanowi przybliżenie nowej teorii. Następnie trzeba było wyprowadzić z niej (czyli wydedukować) wnioski, które nie wynikały z teorii Newtona, a mogły być sprawdzone doświadczalnie. Gdy doświadczenie potwierdziło te przewidywania, można było istotnie uznać, że nowa teoria jest lepsza od starej.

Ogólną teorię względności Einstein opublikował w czasopiśmie Anna-len der Physik w roku 1915. Doświadczalną weryfikację można było przeprowadzić już cztery lata później podczas zaćmienia Słońca. Obserwowano wówczas gwiazdę, której położenie w stosunku do innych gwiazd było dokładnie znane. Podczas zaćmienia znajdowała się ona na niebie w pobliżu Słońca. Stwierdzono wówczas, że zmieniła położenie, a obliczenia wykazały, że jej przesunięcie jest zgodne z przewidywaniami Einsteina, może więc wynikać z zakrzywienia promieni świetlnych biegnących w pobliżu ciała o wielkiej masie, jakim jest Słońce.

Ten sposób postępowania nazywamy metodą hipotetyczno-deduk-cyjną. Zamiast budowy teorii z „cegiełek" pojedynczych wyników doświadczeń, stawia się w niej od razu „nowy dom” - hipotezę, a następnie dedukuje jej konsekwencje, które można sprawdzić doświadczalnie. Rozumowanie dedukcyjne jest niezawodne. Jeśli więc doświadczenie nie potwierdzi przewidywań, teorię należy odrzucić albo istotnie zmienić. Wykonywanie doświadczeń nie pozwala nigdy na ostateczne stwierdzenie, że teoria jest prawdziwa - wymagałoby to nieskończenie wielu doświadczeń. Dopóki jednak żaden wynik nie jest sprzeczny z teorią, uważamy ją za zadowalającą.