S5006268

26 «I.ODZIMIKH/ IIOLUIIOWIC/.

Piec garncarski znajduje się w pobliżu zagrody Flaku, ule jest- to przypadek, ponieważ należy on w zasadzie do wszystkich garncarzy Varke. Na 12 garncarzy we wsi znajduję się dwa piece garncarskie, z których każdy z nich inoże korzystać w miarę potrzeby, w ustalonym czasie. Umówiona kolejność jest przestrzegana i prawie nigdy nie dochodzi do poważniejszych nieporozumień. Przy tempie produkcji garncarzy Varkr i ilości wypalanych naczyń dwa piece wystarczają w zupełności na obsłużenie potrzeb 12 garncarzy wsi. W okresie dużego nasilenia produkcji garncarskiej, u więc szczególnie w maju i czerwcu, w każdym z pieców wypala się co drugi dzień (do 15 razy w miesiącu) pełny ładunek naczyń. Tak częste i regularne użytkowanie pieca garncarskiego, nie posiadającego górnego przykrycia i nie stojącego pod dachem, możliwe jest w Albanii dzięki bezdeszczowej suchej pogodzie w maju i czerwcu. Staje się zaś niemożliwe podczas wilgotnej na ogól jesieni i z nastaniem pory zimowych deszczów.

Wydajność miesięczna jednego pieca wynosiłaby przy podobnym nasileniu wytwórczości w czerwcu — do' 1800 naczyń, po uwzględnieniu zaś braków powstających podczas wypalania — 1500 naczyń towarowych.

W okresie moich badań, w roku 1952, Plaku korzystał z nowego pieca wybudowanego przed 5 laty (ryc. 41). Wzniesiono go wspólnym wysiłkiem wszystkich zainteresowanych garncarzy. Wykorzystywany zaś poprzednio przez Plaku stary piec, który został rozebrany, służył przez 20 lat. Był on w tym okresie wielokrotnie reperowany i posiadał ruszt z prętów żelaznych.

Piec został wybudowany w jamie, wykopanej w stoku niedużego wzniesienia i ma cylindryczną formę (ryc. 41). Ściany jego są skonstruowane z kamieni o regularnych kształtach i wymiarach dochodzących do

20X30X30 cm.

Grubość ścian sięga 30 cm w swf j partii dostępnej do pomiarów, a więc u wylotu i przy otworze dolnym. Zewnętrzna wysokość pieca przy jamie przypiecowej wynosi około 1,3 m, wewnętrzna średnica (nie licząc grubości ścian) dochodzi do 1,1 m. W dwóch trzecich piec przylega do ścian jamy, w stoku natomiast od strony otworu paleniskowego jest odsłonięty. Wymiary otworu wlotowego paleniska są następujące: wysokość około 40 cm, szerokość około 35 cm. Wlot skonstruowany jest z płyt kamiennych. Jama przypiecowa ma kształt lejkowaty.

Wewnątrz pieca, na wysokości około 80 cm a ponad 50 cm od krawędzi górnego wylotu, znajdują się cztery płaskie pręty żelazne szerokości kilku centymetrów, wpuszczone końcami w ściankę i podparte płytami kamiennymi, ustawionymi przy ścianie. Jest to ruszt, na którym układa się naczynia do wypalania.

Duża objętość komory paleniskowej, większa niż w części górnej przeznaczonej dla naczyń, tłumaczy się tym, że w piecu pali się gałęziami z liśćmi, wiązanymi w miotełki i nakłada się ich na raz stosunkowo dużo. Zajmu ją one też dużą przestrzeń. Gałęzie płoną wysokim płomieniem, toteż odsunięcie od naczyń paleniska zabezpiecza w pewnym stopniu naczynia od bezpośredniego działania silnego ognia.

Piec garncarski nazywa się po albańsku w Varke — podobnie jak i piec chlebowy — furr.

Naczynia w piecu układa się na ruszcie rzędami. Na spód idą zwykle większe naczynia dzbanków ate. Ponieważ pręty rusztu celowo są ułożone dość rzadko (w odległości około 25 cm), zachodzi konieczność układania naczyń w poprzek, tak by się opierały dnem o jeden pręt, a szyjką o drugi przeciwległy. Wystawia to naczynie dolne na silne działanie ognia i powoduje w dolnym rzędzie powstawanie dużego procentu strat. Podobny skutek dałoby także gęste ułożenie prętów żelaznych w ruszcie.

Na naczynia dzbankowate układa się rząd złożony z dzbanków uchatych lub mis, albo z jednych i drugich. W jednym rzędzie można ułożyć do 30. dzbanów dużych.

Na pełny ładunek pieca składa się od 100 do 120 naczyń różnego rodzaju i wielkości. Na raz mieści się w nim do 60 dzbanków i do 40 mis, lub mniej dzbanów i więcej mis. Naczynia ułożone w piecu przykrywa się z góry warstwą skorup.

Do pieca wkłada się naczynia zimne, dobrze wysuszone. Rozpalanie drewna następuje stopniowo, od małych wiązek do coraz liczniejszych, w miarę nagrzewania się wnętrza pieca i naczyń. Zbyt nagłe rozpalenie gałęzi mogłoby spowodować pękanie naczyń wskutek nierównomiernego nagrzania ich ścianek; części położone od strony paleniska rozszerzyłyby się gwałtownie. Proces stopniowego powiększania siły ognia i podwyższania temperatury w piecu oraz proces rozżarzania naczyń do koloru jasnoczerwonego trwa do 5 godzin. W sezonie wytężonej produkcji garncarskiej w Varke garncarze nie czekają na ostygnięcie naczyń w piecu, lecz wyjmują je, kiedy są jeszcze gorące.

Naczynia wypalają się na kolory kremowe i różowawe o różnym natężeniu i bardzo subtelnej gradacji odcieni. Wypalanie przebiega w warunkach utleniających, a więc nieustannego dużego dopływu powietrza, co powoduje powstawanie jasnych kolorów wskutek utleniania związków żelaza w wypalonej glinie.

Podczas wypalania część naczyń pęka, niektóre zaś rozpadają się na kilka części (ryc. 42). Różne są tego przyczyny. Oprócz wspomnianego działania dużego płomienia bezpośrednio na dolny rząd naczyń, przyczyną pęknięć są różnego rodzaju zanieczyszczenia gliny niedostrzeżone podczas obróbki surowca. Straty naczyń w piecu sięgają nieraz 25°/o ładunku. Za normalny i ubytek uważa się stratę 10°/o, tzn. do 12 naczyń na piec.