scan0002

16. Złudzenia wizualne

.

16.2. Typologia złudzeń wizualnych

287

wizualne. W literaturze trudno w ogóle spotkać zagadnienie klasyfikacji złudzeń. Nieliczne propozycje grzeszą albo naiwnością, albo ewidentnymi błędami logicznymi. Przedstawiony tu podział jest zapewne niedoskonałym kompromisem i powinien być traktowany orientacyjnie. Nie osiąga on zatem rangi klasyfikacji, jest zaledwie typologią.

—    kontrastu

—    kształtu

— jednoznaczne

złudzenia wzrokowe i wizualne

—    wielkości

—    przestrzeni

—    ruchu

—    barwy

— wieloznaczne

sylwetki alternatywne figury alternatywne figury niemożliwe

Zatem wśród złudzeń wzrokowych i wizualnych wyróżnić można przede wszystkim złudzenia jednoznaczne, czyli takie, których rezultat pod względem jakościowym jest stabilny zarówno interpersonalnie jak i intrapersonalnie oraz złudzenia wieloznaczne, gdy takiej jednolitości nie ma, tzn. możliwa jest różna interpretacja jakościowa obrazu przez poszczególne osoby w tym samym czasie lub przez jedną osobę ale przemiennie. Przezwyciężeniu złudzeń jednoznacznych sprzyja komparacja transobrazowa lub kontrola intermodalna, złudzeń wieloznacznych — kontrola umysłowa, która jest możliwa po uprzedniej transformacji informacji zawartej w obrazie ikonicznym w kod semantyczny (czasami być może wystarczy kod werbalny) i ewentualnie dalszych operacji na poziomie myślenia.

Iluzje jednoznaczne

— Złudzenia kontrastu brzegowego objawiają się spostrzeganiem rozjaśnienia części jaśniejszej, a przyciemniania — ciemniejszej, wzdłuż linii rozgraniczającej dwie powierzchnie o jednolitej, lecz wzajemnie różnej jasności (rys. 86a). Zidentyfikowany mechanizm tego złudzenia stanowi niezrównoważony wpływ hamowania obocznego wśród komórek siatkówki. To powszechne złudzenie wzrokowe, od którego nie sposób się uwolnić, sprzyja narządowi widzenia w łatwiejszym wyodrębnieniu konturów w obrazie. Kontrast powierzchniowy (rys. 86b) jest iluzją powiększającej się jasności całej powierzchni w miarę zwiększającego się kontrastu z tłem. Mechanizm związany jest

Rys. 86. Przykłady złudzeń jednoznacznych: a) kontrastu brzegowego, b) kontrastu powierzchniowego, c) kształtu — figura Heringa, d) kształtu — koło i kwadrat, e) wielkość — figura Sandera, f) kształtu — figura Ponzo