SDC11607

Wprowadzenie

Holami twierdzi, że utopijna wizja zwolenników liberalizmu gospodarczego doprowadziła do tego. iż wymyślili oni system waluty złotej, który miał być mechanizmem pozwalającym stworzyć pozbawiony granic świat rosnącego dobrobytu. W rzeczywistości jednak niesłabnące wstrząsy powodowane przez ten system zmusiły kraje do umocnienia państwowych, a następnie imperialnych granic. System waluty złotej wciąż wywierał dyscyplinujący nacisk na państwa, ale jego funkcjonowanie zostało skutecznie osłabione przez powstanie różnego rodzaju form protekcjonizmu, od barier celnych po budowanie imperiów. A jednak nawet gdy ten wewnętrznie sprzeczny system załamał się wraz z wybuchem pierwszej wojny światowej, politycy bvli do tego stopnia przywiązani do waluty złotej, że postanowili ją przywrócić. Cały dramat rozegrał się ponownie w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku, kiedy państwa musiały dokonać wyboru: chronić kurs walutowy czy chronić własnych obywateli. To właśnie ten impas dał początek faszyzmowi. Według Polanyiego impuls faszystowski - ochrona społeczeństwa przed rynkiem kosztem wolności jednostki - był uniwersalny. Jedynie lokalne uwarunkowania zadecydowały, gdzie faszystom udało się sięgnąć po władzę.

Współczesna recepcja myśli Polanyiego

Tezy Polanyiego odgrywają tak ważną rolę we współczesnych debatach dotyczących globalizacji, ponieważ neoliberałowie sięgają po te same utopijne wizje, które stanowiły inspirację dla systemu waluty złotej. Od zakończenia zimnej wojny twierdzili oni, że integracja gospodarki światowej pozwoli znieść granice między państwami, sprawi, że bariery tego typu staną się anachronizmem - w końcu, że zmiany te doprowadzą do nowej epoki globalnego pokoju. Zdaniem neoliberałów, gdy państwa wreszcie zaakceptują ideę globalnego rynku i otworzą swoje gospodarki na swobodny przepływ towarów i kapitału, międzynarodowe konflikty zastąpi łagodna rywalizacja. opierająca się na dostarczaniu coraz lepszych towarów i usług. Ponadto neoliberałowie, podobnie jak ich poprzednicy, utrzymują, że państwa muszą przede wszystkim wierzyć w skuteczność samoregulujących się rynków.

Oczywiście dzisiejszy światowy system finansowy jest zupełnie inny niż ten z czasów waluty złotej. Pieniądz krajowy oraz kursy

walut nie są już oparte na zlocie. Wartość Większości walut może się wahać na zagranicznych rynkach dewizowych. Istnieją też potężne międzynarodowe instytucje finansowe, takie jak Międzynarodowy Fiuidusz Walutowy czy Bank Światowy, które odgrywają ważną rolę w zarządzaniu systemem światowym. Jednak mimo tych istotnych różnic, neoliberalów i ich poprzedników łączy pewna cecha o podstawowym znaczeniu - przekonanie, że jeżeli jednostkom i firmom da się maksymalną swobodę w dążeniu do uzyskania korzyści ekonomicznych, to światowy rynek uczyni wszystkich zamożniejszymi.

Ta fundamentalna wiara stanowi podłoże systematycznie podejmowanych przez neoliberalów prób zlikwidowania ograniczeń w handlu i przepływie kapitału oraz zredukowania .ingerencji’ władz w organizację życia gospodarczego. Thomas Friedman, wpływowy obrońca globalizacji, pisze: .Gdy państwo zda sobie z tego sprawę, gdv dostrzeże reguły rządzące wolnym rynkiem w dzisiejszej globalnej gospodarce i zdecyduje się im podporządkować, wkłada na siebie coś, co nazywam «zlotym kaftanem bezpieczeństwa*. Zloty kaftan bezpieczeństwa jest [polityczno-ekonomicznym] strojem właściwym erze globalizacji. Zimna wojna miała swój mundurek Mao, marynarkę Nehru. rosyjskie futro. Globalizacja ma tylko złoty kaftan bezpieczeństwa. Każdy kraj. który go jeszcze nie włożył, wkrótce to zrobi"²⁶. Friedman pisze dalej, że „zloty kaftan bezpieczeństwa” wymaga ograniczenia roli państwa, usunięcia ograniczeń nałożonych na handel i przepływy kapitału oraz przeprowadzenia deregulacji rynków kapitałowych. Poza tym autor z humorem opisuje, jak ograniczenia owego kaftana są narzucane zagranicznym rynkom dewizowym i finansowym przez „elektroniczne stado” międzynarodowych handlowców.

Przeprowadzona przez Polanyiego analiza trzech fikcyjnych towarów dowodzi, że ta neoliberalna wizja automatycznego regulowania rynku na poziomie globalnym jest wyłącznie niebezpieczną iluzją. Podobnie jak gospodarki poszczególnych krajów są uzależnione od aktywnej roli rządów, tak i światowa gospodarka potrzebuje silnych instytucji nadzorujących, w tym także ostatecznego pożyczkodawcy. Bez takich instytucji gospodarki poszczególnych krajów - a prawdopodobnie również cala światowa gospodarka - skazane byłyby na wyniszczające kryzysy.

^2ft Thomas Friedman, Lent* i drzew oliwne. Zrozumie?globitliZMjf. tłum. kimasz Mornow-ski, Dom Wydawniczy „Rebis", Poznań 2001, s. 141.

XXXVII