skanuj0001 (23)

52

52

nej intertekstualności wymaga przyjęcia pewnej koncepcji procesu historycznoliterackiego oraz koncepcji formowania się w trakcie jego przebiegu rozmaitych systemów tradycji literackiej, stanowiących złożone semiotyczne konteksty utworów, które równocześnie sięgają także ku innym, „obcym”, kontekstom⁸⁴.

⁸⁴ Już po napisaniu (i pierwotnym złożeniu do druku w WL) tej książki ukazała się syntetyczna i porządkująca rozprawa H. Markiewicza, Odmiany intertekstualności, „Ruch Literacki” 1988, z. 4-5, s. 245-265 (przedrukowana W: H. Markiewicz, Literaturoznawstwo i jego sąsiedztwa, Warszawa 1989). Bardzo cenną polską pozycją z tego zakresu jest rozprawa R. Nycza, Intertekstualność i jej zakresy: teksty, gatunki, światy, „Pamiętnik Literacki” 1990, z. 2, s. 95-116. W końcu 1987 r. w IBL PAN odbyła się ogólnopolska konferencja nt. „Intertekstualność jako problem poetyki historycznej”. Natomiast w dziale przekładów „Pamiętnika Literackiego” (1988, z. 1), poświęconym intertekstualności, prócz innych prac, ukazały się przekłady dwóch cytowanych tutaj w oryginale: M. Riffaterre, Semiotyka interte-kstualna: interpretant, oraz L. Jenny, Strategie formy. — Przekładów tych tutaj nie uwzględniłem, podobnie jak innych przekładów prac cytowanych w oryginale, jeśli ukazały się po napisaniu tej książki. Nie uwzględniłem też zachodnich opracowań problemu, których w tym czasie znacznie przybyło. Wymagałoby to napisania książki od nowa. Poza znac%pymi skrótami (głównie dotyczącymi interpretacji utworów) zachowuję tu wersję ukończoną jesienią 1987 r.

*

:

Historycznoliteracka aktywność stylizacji 1 Pytamy teraz o miejsce i rolę głównej, moim zdaniem, odmiany intertekstualnej, tzw. stylizacji właściwej, w procesie historycznoliterackim, a zatem o jej możliwości w zakresie reinterpretacji przeszłości literackiej oraz kształtowania aktualnej tradycji literackiej.

Taka odmiana stylizacji jak pastisz, rozpatrywany wyżej w charakterze jej modelu, nie pozwala tego problemu nie tylko rozwinąć, ale nawet go prawidłowo sformułować. Pastisz bowiem w istocie nie reinterpretuje, tj. nie przekształca znaczeniowo i funkcjonalnie tradycji, ku której sięga, lecz jedynie ją przybliża i odpowiednio naświetla — „objaśnia”. Natomiast stylizacja właściwa dokonuje zawsze swoistej historycznoliterackiej translokacji tradycji odległej, zmieniając przy tym obowiązkowo pierwotne sensy i funkcje choćby przez sam fakt wartościującej selekcji jej elementów, ale przede wszystkim dzięki temu, że elementy te włączone są w nowe związki strukturalne już w obrębie tekstu, na różnych jego poziomach, a co za tym idzie — w paradygmaty aktualnych kontekstów semio-tycznych, nie wyzbywając się całkowicie piętna swej pierwotnej przynależności i pierwotnych znaczeń. Innymi słowy, akt stylizacji przy pomocy elementów swego wzorca ingeruje w aktualne systemy kontekstu literackiego i wzbogaca dzięki temu w mniej lub bardziej istotnej mierze tradycję zastaną współcześnie. Reinterpreta-cja przeszłości i ingerencja w teraźniejszość to dwa równoczesne aspekty funkcjonalne stylizacji właściwej. Jest jeszcze trzeci, równie ważny: nawiązuje ona mianowicie zerwane lub zatarte więzi swej teraźniejszości z przeszłością; wzbudza i odnawia historyczną ciągłość tradycji, jeśli współczesność odczuwa jej niedostatek. Wpływa zatem aktywnie na tok procesu historycznoliterackiego.

Pastisz posiada wszystkie cechy stylizacji prócz tych trzech. Chociaż w gruncie rzeczy pewien aspekt historyczny stanowi jego