Image00113

Ml    Janusz R Bykowski

klatel* sprawę | tego, co naprawdę Zft*»łe, Niekiedy jednak przeobrażenia spolec /tir ulegają przyspieszeniu, W takich momentach relacja między tym, co .•nehodit w ifsrte tpolcanej, a tym, co w aferze psychologicznej, rysuje • «« * większą wyrazistością. Ze zjawiskami tego rodzaju ma-iny do czynienia w naszym kraju. Przez cały okres powojenny dokonywamy •»ę U n«* intensywne przeobrażenia społeczne, które w pewnych momentach przybierały burzliwe formy. Wielu przedstawicieli nauk społecznych usiłowało zadawać sobie pytanie: jaki wpływ tc przeobrażenia wywierać mogą S* pąjwhlkę Polaka? A także: Jaki wpływ wywiera "psychika Poloka" na przebieg i rezultaty tych przeobrażeń?

Już powierzchowna obserwacja tej współzależności wskazuje, iż pewne dość rozpowszechnione wyobrażenia na temat charakteru tych współzależności grzeszą dość znacznymi uproszczeniami. Cl, którzy posłużyli stq uproszczoną czy wręcz zwulgaryzowaną wersją marksizmu, wyobrażając sobie, iż przekształcenia w sferze bytu (w sferze bazy) doprowadzą niejako aut oma tycznie do przeobrażeń w sferze psychiki (w sferze nadbudowy), nie znaleźli potwierdzenia swych oczekiwań. Nowy człowiek, który ■isi etą wyłonić jako "wytwór" socjalistycznych stosunków społecznych, nic wyłonił się jakoś, a w każdym razie trudno byłoby powiedzieć o ludziach, którzy urodzili się i wychowali w okresie kształtowania ustroju socjalistycznego w Polsce, iż zbliżają się do wersji modelowej "człowieka socjalizmu” formułowanej przez niektórych ideologów.

Najwyraźniej relacja życie społeczne-psychika ludzi rysuje się w znacznie bardziej skomplikowany sposób.

Czy psychologia może przyczynić się do lepszego poznania tej relacji?

Mimo że badań nad samym zjawiskiem zmiany psychologicznej w odniesieniu do zmiany społecznej jest niewiele, to jednak nagromadzona przez psychologów wiedza pochodząca z różnych cząstkowych analiz procesu prze-ahffaAod osobowości daje pewne podstawy do naświetlenia rozpatrywanej M relacji, w mniejszym artykule spróbujemy zarysować szkic zależności friL J»k zlą ona nam jawią w wyniku przeglądu dostępnych badań nad psychologią utop.

1. Sposób pojmowani a zmiany osobowości

Punktem wyjścia marksistowskiej teorii osobowości psi u za, U H świadczenie gromadzone ł zapisywane w umyśle człowieka tworzy określoną organizację stanowiącą podstawę jego indywidualnego systemu znac/eń; w ramach rozwijanej przez nasz zespól Regulacyjnej Teorii Osobowości mówi się w tym wypadku o Steel Poznawczej.

Dzięki owe) organizacji, czyli indywidualnemu iy*ic*o»i znaczeń, człowiek jest w stanie porządkować informacje o pr/.cdiaioisch I zdarzeniach, po pierwsze, z punktu widzenia ich obiektywnych relacji (przestrzennych, czasowych, przyczynowo-skutkowych, społecznych np.), a po drugie, z punktu widzenia przypisywanych fan wartości - czyli porządkować je deskryptywntc 1 ewaluatywnic.

Reguły, którymi kieruje się człowiek przy nadawaniu znaczeń deskryp-tywnych i cwnluatywnych, stanowią podstawę tego:

_ co dostrzega i jak rozumie to, co dostrzega (procesów orientacyj-nych),

. jak ocenia to, co dostrzega, i jakie emocje wywołuje w nim to, z czym się styka (procesów ewaluacyjnych i efektywnych),

- czego pragnie 1 ku czemu stara się dążyć (procesów motywacyjnych),

. co wytwarza w umyśle i jak programuje czynności dla realizacji tego, co wytworzył (procesów intelektualnych i wykonawczych).

Organizacja indywidualnego systemu znaczeń zawiera warstwę ustabilizowanych struktur reprezentujących stałe związki panujące w święcie i w samym sobie, tak jak podmiot je ujmuje (struktury głębokie), oraz warstwę struktur zmiennych, reprezentujących aktualną konfigurację zdarzeń oraz różne Jej możliwe lub nieuchronne przekształcenia (struktury powierzchniowe) .

Kluczem do rozumienia ludzkiej psychiki jest poznanie reguł, od których zależy organizacja indywidualnego systemu znaczeń oraz prawidłowości jej przekształcania .

Reguły te rozpatrywać można na różnych płaszczyznach: na płaszczyźnie najogólniejszej jest to pytanie o te prawidłowości, które rządzą powstaniem 1 przekształceniem się psychiki człowieka w ogóle, H płaszczyźnie konkretno-historycznej jest to pytanie o te specyficzne regaty.