img095 (20)

i częstych konfliktów tego typu, by odpowiednio wypracować system stosowanych przez siebie kar i nagród. Bliższe rozważenie tej kwestii pozostawiam Czytelnikom.

Trzeci typ konfliktu powstaje wtedy, gdy jeden i ten sam obiekt (osoba, czynność, sytuacja) ma dla człowieka zarazem pozytywną i negatywną wartość - deprywuje jedne, a zaspokaja inne potrzeby, przez co wywołuje ambiwalentne reakcje emocjonalne i sprzeczne tendencje: dążenia do kontaktu i do unikania go (konflikt dążenie-unikanie). Takie ambiwalentne ustosunkowania mogą powstawać wobec osób, które są zarówno źródłem gratyfikacji, jak i frustracji (np. wobec matki, która w zależności od humom okazuje dziecku albo wiele czułości, albo niechęć i surowość, czy wobec kolegi, który służy radą i pomocą, ale w nadmiernym stopniu dominuje i uzależnia od siebie partnera). Konflikt tego rodzaju występuje też wówczas, gdy człowiek ma ochotę na wykonanie jakiejś czynności, a jednocześnie lęka się negatywnych jej następstw (np. chłopiec i chce, i boi się skoczyć z trampoliny, ma ochotę wziąć udział w występie publicznym czy konkursie, ale obawia się ośmieszenia czy przegranej). W badaniach psychologicznych stwierdzono, że choć zarówno pozytywna, jak negatywna wartość danego obiektu zwiększa się w miarę przybliżania się do niego, ta ostatnia przyrasta szybciej (zwłaszcza gdy jest to obiekt wywołujący lęk). Powoduje to często wycofywanie się w ostatniej chwili z działań, które na odległość wydawały się atrakcyjne i możliwe do wykonania, a następnie - po oddaleniu się z sytuacji zagrożenia - ponowny wzrost tej atrakcyjności i powstawanie u człowieka poczucia frustracji i niezadowolenia z siebie. Z tego względu konflikty takie uważa się za szczególnie niekorzystne dla zdrowia psychicznego człowieka.

Wiele konfliktów motywacyjnych jest jednak wynikiem błędnego rozpoznania sytuacji. Na przykład człowiek, nie posiadając wystarczających informacji czy doświadczeń, może niewłaściwie oceniać wartość pewnych obiektów lub możliwości własnego działania. W rozwiązaniu więc przynajmniej części konfliktów można jednostce pomóc za pośrednictwem oddziaływań wychowawczych - stwarzając warunki do zdobywania doświadczeń potrzebnych do skorygowania błędów zawartych w wiedzy o świecie i sobie samym.

7.2.-- Kształtowanie się motywacji związanej z systemem poznawczym

yraz z rozwojem systemu poznawczego nie tylko wz^:asta kontrola p_0ziawcza nad pierwotnymi potrzebami, powstałymi w drcdze warunko-_waria emocjonalnego, lecz także pojawiają się pewne nowe potrzeby. Zró-dłeii ich są szczególnego rodzaju doświadczenia, polegają(^{:e na} konfrontowaniu z rzeczywistością wiedzy zawartej w systemie poznawczym. Omawiając przyczyny reakcji emocjonalnych, zwrócono już uwagę, że ujawniająca się w efekcie takiej konfrontacji rozbieżność między oczekiwaniami czy nastawieniami a napływającymi aktualnie informacjami może wywoływać zarówno emocje dodatnie (zaciekawienie), jak i ujemne (dy-_sorans poznawczy). W konsekwencji powstają dążenia wyjaśnienia lub zlikwidowania zaistniałej rozbieżności, a skutecznym sposobem osiągnięcia tego jest aktywność poznawcza¹, która prowadzi do skorygowania informacji aktualnych albo posiadanej wiedzy. Aktywność ta, zaspokajając ciekawość lub redukując dysonans, nabie^ra pozytywnej wartości emocjonalnej, co staje się podstawą rozwoju potrzeby poznawania. Przejawem tej potrzeby jest zarówno tendencja do akty wne-go'usuwania rozbieżności za pomocą czynności poznawczych, jak też p o -_szukiwanie nowości, czyli dążenie do sytuacji, które wywołują zbieżność.

-"Potrzeba poznawania jest zwykle realizowana w kontaktach z pewny-un wybranymi dziedzinami rzeczywistości. Powstają w tćⁿ sposób rożne specyficzne zainteresowania, oznaczające tendencje do szukania i bogacenia wiedzy w określonych dziedzinach. Na wczesnym etapie tego roz-_wPju zainteresowania są krótkotrwałe, zmienne i powierzchowne, co wiążę się z dużą zależnością kierunków aktywności poznawczej od czynników zewnętrznych. Dziecko zajmuje się więc tym, z czym styka się przypadkowo, co podsuwają mu rodzice, czym interesują się kolejni koledzy itd.

miarę bogacenia się wiedzy w jakiejś konkretnej dziedzinie sama staje się ona motorem dalszego rozwoju zainteresowania: już posiadane wiadomości uwrażliwiają na nowość i rozbieżność w danym zakresie, a zara-

1

Nie jest to sposób jedyny. Reakcją na dysonans poznawczy by^wa też całkowite odrzucenie niezgodnej informacji aktualnej (człowiek „nie chce” czeg5°ś wiedzieć) lub informacji wcześniej posiadanych. Reakcje takie, jako obniżające adekwatność wiedzy, z rozbojowego punktu widzenia nie są korzystne.