IMGE78

^1W----JfZjk Wfmk*

cy początek, koniec, narastanie i napięcie kierunkowe - pr* bieg zdarzeń, poglądów czy doznań. Wypowiedź taka jest nie. uchronnie mistyfikacją — głosili ekspresjoniści, a potem nai realiści — ponieważ pozoruje swoją rzekomą równoległość no. bec jakiegoś uprzedniego stanu rzeczy, gdy w istocie sama U* stan rzeczy stwarza, sama go porządkuje i organizuje. Poeąa powinna^ wypracować język, który jej wypowiedziom porw* ii na faktyczną współbieżność z nieskoordynowanym potokiem żyda wewnętrznego ,ja”. Rola ekspresjonistów bardaej, jak wiadomo, polegała na tym, że konieczność takiego języki sformułowali, niż na tym, że go osiągnęli. Natomiast eksperymentalne procedery surrealistów (np- Champs magnitujm Bretona i Soupaulta), mające niezwykle rozbudowane zaplecze teoretyczne, prowadziły w kierunku zasadniczo nowego rodząju komunikatu, równie dalekiego od tradycyjnych odmian monologu lirycznego jak „monolog wewnętrzny" w nowoczesnej powieści jest odległy od zwyczajów realistyczną

narracji.

W koncepcji surrealistycznej wypowiedź poetycka to werbalizowany fragment strumienia mowy wewnętrznej. Ib sekwencja wyrazowa, stanowiąca dalszy ciąg uiezwerbalizowane-go potoku przedstawień i mająca potem dalszy ciąg — w tym potoku. Niewątpliwie, technika ecriture automatigue, która miała zapewniać bezpośrednie przejście od nieograniczonego monologu wewnętrznego do jego ograniczonego — przez początek i koniec zapisu — słownego uzewnętrznienia, była techniką eksperymentalną, bardziej celem niż dokonaniem, ale samo dążenie do jej osiągnięcia stawiało już wypowiedź poetycką w określonej sytuacji. W sytuacji swoistego ..stenogramu* mowy wewnętrznej, jak gdyby zatopionego w tej mowie. Moment wynurzenia się werbalizacji jest tu w gruncie rzeczy czymś całkowicie przypadkowym, tak samo moment, w którym ulega na powrót zatopieniu w nieskrystalizowanym słownie potoku. Stanowi ona tylko dowolny epizod jakiejś rozleglej-szej akcji rozgrywającej się bezustannie w świecie wewnętrznym ja”.

Z punktu widzenia założeń poetyki awangardowej te diametralnie odmienne modele wypowiedzi dawały się sprowadzić do wspólnego mianownika. Obydwa bowiem — zgodnie z tymi założeniami — odznaczały się brakiem autonomicznych

uwarunkowań poetyckich, obydwa zakładały zdeterminowanie wypowiedzi przez warunki „zewnętrzne”. Oczywiście rożne były w obu wypadkach argumenty krytyczne. Pierwszą możliwość poetyckiego przekazu awangardziści atakowali za I przyjęte tam zasady organizacji. Drugą natomiast — zaskraj-I _ny naturalizm, przypadkowość i niezorganizowanie¹⁰⁴. Ich własna koncepcja określała wypowiedź poetycką jako porządek regulowany przede wszystkim układem specyficznych in-I formacji poetyckich w szeregu wyrazowym i zdaniowym. In-| formacji o położeniu przekazu w języku, o jego „zachowaniach" | wobec norm i zwyczajów mowy, o jego aktywności wobec zastanych sposobów mówienia i o jego — na ich tle — odrębności. I Następstwo takich informacji i ich stosunki stwarzają główną I *akcję” utworu. Nie znaczy to przecież, że jedyną. Wypowiedź I poetycka powiadamia o sytuacji uczuciowej Ja" mówiącego, I jest więc komunikatem ekspresywnym. Wskazuje na rzeczy I i zdarzenia, ma zatem charakter poznawczy. Ale informacje poetyckie, owe „zajścia" językowe czy też „pseudonimy”, są strefą najwyższej gęstości przekazu, ich układ wyznacza niejako siatkę krystaliczną wypowiedzi, jej najbardziej ośrodko-| wą strukturę. Są one czynnikiem koordynującym inne informacje — ekspresy wne czy poznawcze — niesione przez utwór. Poprzez stosunek do nich te inne informacje wchodzą w związki i zależności, ulegają zespoleniu. Z drugiej strony—informacje poetyckie byłyby w ogóle niemożliwe, gdyby nie obecność w przekazie wartości innego rzędu. Koordynacja może zaistnieć o tyle. o ile istnieją jakieś elementy podlegające koordynacji- Czysta poetyckość nie jest w ogóle komunikowalna. Dąje się ona komunikować tylko w swym oddziaływaniu na elementy „niepoetyckie”, w swym sporze z „wyrażaniem" uczuć i „nazywaniem” rzeczy.

Mówiąc o specyficznym porządku wypowiedzi awangardziści nie wykluczali bynąjmniej innych współistniejących z nim porządków. Z ich teoretycznych sformułowań wyłania się postulowany model poetyckiego przekazu o rożnych, jeśli tak można powiedzieć, strefach gęstości. Przekaz taki odznacza się wewnętrzną dynamiką. Jego rzeczywistością jest konflikt po-104 _{Por na} ten temat sfermufowniua Peipera lawartc w drugim rozdziale