IMGV22 13

unieważniała w tych odczytaniach nieakceptowane sposoby powieściowej artykulacji znaczeń. Znamienne tez, ze niechęci do utworów Micióskiego jako całości towarzyszy doszukiwanie się w nich .pięknych fragmentów” (M: 25), pięknych „cząstek* <M: 9), które wielokrotnie uznawane są za przykłady poetycko-ści (M: 22, 35) czy plastyczności (M: 12). Prozę Micióskiego łączy więc więź obrazów .rzadkich jak w kinematografie” (M: 22, s. 243) lub logika marzenia sennego pełna niespodzianek i przeskoków. Pisał Stefan Kołaczkowski:

mamy wspaniale pomysły, momenty o głębokim napięciu dramatycznym, piękne erupcje liryczne, świetne miejscami wyratenia, ginące w chaotycznych. fantastycznych koncepcjach* .

Z drugiej strony nadmiar owych fragmentów, dygresji, cząstek (M: 12) „odskakujących” od całości utworów uznawany jest za niepotrzebne gadulstwo i zamienianie powieści w brulion (M: 20) Proza Micińskiego to jakby ziarna zmieszane z plewami: są w niej zbędne i .wspaniale zdania” (M: 21, s. 51), lepsze i gorsze fragmenty, ciekawe i niepotrzebne dygresje (M: 12,13, 23)¹⁵.

B. ..Antypowieść"; nowatorstwa czy anachronizm?

Juz w okresie Młodej Polski pojawiają się uzasadnienia specyficznej konstrukcji Nic loty. Przede wszystkim za niezbędny element nowatorstwa zostaje- uznana konieczność „rozsadzenia wszelkiej formy" (M: 2). Tym samym przez nowatorstwo rozumiano przeciwstawianie się „formom gotowym*, .martwym”, a zarazem rozluźnianie obowiązujących.rygorów gatunkowych (M: 1). Negatywnym punktem odniesienia były tu utrwalone wzorce powieści realistycznej. Wartością powie- ^{1 2}

ści Micińskiego miałoby zatem być pomijanie ograniczeń -formy zmysłowej" dzieła (M: 2) przy jednoczesnym dążeniu do ga-lunkpwęgo synkretyzmu (M: 22, 23, 13). Tak więc Miciński

okazuje się nowatorem, który ma odwagę „rozbijania kajdan estetycznych" i „po trupach form literackich" dąży do stworzenia zupełnie nowych całości artystycznych (M: 24} .

Ten właśnie wątek w recepcji prozy zostanie podjęty w dwudziestoleciu. Za prekursorstwo Micińskiego wobec nowej powieści lat trzydziestych uznano właśnie synkretyzm gatunkowy jego prozy: mieszanie realności i egzotyki, wzniosłości i przyziemności, trywialności i patosu (M: 37) oraz — co charakterystyczne -4rozbicie powieściowego świata na części (M: 36). Destrukcja Jtó fotaTTfc* w prozie Micińskiego miała być zatem -przeczuciem' nowej estetyki i nowego — powstałego po I wojnie światowej — rozumienia rzeczywistości. Także synkretyzm rodzajowy (rozbijanie granic między prozą a poezją) czynić miał z Micińskiego prekursora powieści nowoczesnej³. Tak przeczytana powieść Micińskiego, uważana wcześniej za szczytowy przykład młodopolskich nieporadności literackich, zostaje uznana za partnera najbardziej awangardowych przemian literackich w Europie⁴.

1

•«S. Kołaczkowski, Piśmiennictwo polskie 1919-1930, uzupełnienie do: W Feldman, Współ^esna literatura pol*ka Wyd 8, Kraków 1930. przedr w:

2

^,ft „Rozbija od świat na części, niszczy między nimi istniejąc* stosunki. Wprowadź* między elementami świata nowo połączenia, nowe zestawiania, nową przestrzeń i czas. Rzeczywistość nie więzi go w najmniejszym stopniu’ <M: 36).

3

J...I przed dziesięciu laty trzeba było otwierać oczy na pewne możliwości tkwiące w prozie, nie wygrano dotychczas ani nie oceniona w pełni. l...| mieliśmy bardzo odrębną od przeciętności prozę Tadeusza Micińskiego, ale były to zjawiska oderwane, niejako na marginesie normalnej twórczości. Należało przede wszystkim rozbić szufladki klasyfikacyjne, zaopatrzone w takie etykiety jak -powieść-, -nowela*, -wiersz*. Otworzyć oczy na fakt. ze między poezją a prozą granica jest bardzo nieuchwytna* (J. Janowski (rac. J M. Rytard, Tysiąc chwil], -Pion” 1937. nr 9. s. 8).

4

‘'.Kompozycja Nistoty, przypominająca dawne siluo rerum, mieszcząca w granicach powieści liryczne zaśpiewy i samodzielne opowiadania (Jcrncsta. Kilo la pani głupia>, fragmenty dialogowe i długie dygresje i monologi poetyckie, wielostronicowe — czyż to nie metoda Joyce'a? Dziwaczności. z punktu widzenia przestarzałej estetyki wcale nie poetyczne i stanowiące jakieś /buz pas poety, a przecież podniesione do godności istotnych składników tej powieści — czyż to nie den pad ąjący wstecz od surrealistów? (...) Proza Micińskiego i w Mrfocie, i w Niedokonanym, i w Xiędzu Fauście bardzo, ale to bardzo przy-pominą wiersze Apollin&ire'*, Łe wymienimy tylko poemat Voleur~ |M: 5, s. 266-267); „Właśnie wśród mlorloj generacji pisarskiej szerzy się coraz żywsze zainteresowanie dziełem Micińskiego, w którym dzisiejsi poeci upatrują