obraz8 (33)

skutkiem-znakiem seksualności. Streśćmy ciąg tej redukcji „przedstawionego symbolu” tak, jak pojmuje go Freud: Mądrość -> Minerwa wychodząca z głowy -► narodziny przez macicę. Zasadniczym brakiem psychoanalizy Freuda jest skombinowanie ścisłego determi-nizmu, czyniącego z symbolu prosty „skutek-znak”, z jedyną przyczynowością: z imperializmem libido. Odtąd system wyjaśnień może już być tylko systemem jednoznacznym, w którym znak odsyła do znaku, i systemem panseksualistycznym, w którym ostatecznym znakiem, przyczyną, jest wydarzenie z zakresu seksualności, gdyż ta ostatnia jest swego rodzaju nieruchomą siłą napędową całego systemu.

Można zdać sobie sprawę z tej podwójnej redukcji w konkretnym przypadku uwidoczniającym sławny kompleks Edypa na następującym przykładzie. X... śni, że je posiłek w towarzystwie mnicha i w jego obecności przed figurą Matki Boskiej przyrzeka, choć nie bez odrazy, że pójdzie opiekować się trędowatymi. Freudowska analiza tego przypadku daje nam najpierw następujące skojarzenia: „mnich”: dawniej osobnik X... miał za spowiednika jakiegoś kapucyna, „przyrzeczenie”: osobnik przyjął przyjacielską, bardzo czułą postawę wobec pewnej młodej kobiety, która przechodzi kryzys moralny; „figura Matki Boskiej”: to była figura, przed którą w dzieciństwie jego matka kazała mu się modlić, zresztą oblicze figury przypomina mu twarz matki. Jeżeli przechodzimy od skojarzeń do symboli, to odkrywamy, że „trąd” jest biblijną aluzją do grzechu, z drugiej strony „mnich” przypomina naszemu osobnikowi, iż widział odgrywaną na scenie Thais i że postać mnicha Pafnucego, który chciał ocalić kurtyzanę, lecz sam uległ, mocno go zafrapowala. Ze snu wyprowadza się więc, podpierając skojarzenia symbolem, sen chłopca cierpiącego na kompleks Edypa: tajemnica kuszenia przez kobietę przechodzącą obecnie kryzys sumienia gra rolę traumatyczną, która odsyła do kazirodczych pożądań z okresu dzieciństwa. Libido seksualne i jego biograficzne wyparcia są jedynym reżyserem symbolizmu marzeń sennych.

A przecież olbrzymią zasługą Freuda i psychoanalizy, mimo tej kazualnej linearności i ograbienia symbolu na rzecz przejawu, było oddanie prawa obywatelstwa wartościom psychicznym wygnanym przez racjonalizm zastosowany do nauk przyrodniczych. Zapewne symboliczny skutek-znak sprowadza się w ostatecznym rozrachunku do wcielenia libido, ale w międzyczasie operuje on, jako przyczyna wtórna, w polu działalności psychicznej. I właśnie na tym „realizmie psychologicznym” polega przede wszystkim freudowska rewolucja ¹⁰.

Zobaczymy teraz, że istnieje jednak inny sposób pojmowania nieświadomości, taki, wedle którego nie jest już ona „indywidualnym schronieniem osobliwości, siedliskiem unikalnej historii”^u, lecz zasobem „struktur”, którym zbiorowość daje przywileje, już nie w tej perwersyjnej polimorfii, jaką było dziecko, ale w tej „społecznej polimorfii”, którą jest dziecko ludzkie.

*

59