P1100041 (3)

Klasy W społeczeństwie postkapitalistycznym (I): konflikt przemysłowy 235

stycznym przedsiębiorstwo przemysłowe nie jest już modelem, na którym opierają się wszystkie inne stosunki. Z tej tezy (którą z tego powodu można nazwać „teorią” w przeciwieństwie do wyprowadzonych z niej „twierdzeń” i „hipotez”) wynika wiele ważnych konsekwencji dla analizy klasowej. Zanim jednak rozważymy je nieco bardziej szczegółowo, należy przedstawić pewne wyjaśnienie samej teorii.

W niniejszym opracowaniu opisaliśmy wcześniej trzy grupy faktów, które wydają się sugerować, że Marks i Burnham mają rację, twierdząc, że we współczesnym świecie przemysł i społeczeństwo praktycznie są identyczne. Pierwsza z nich to czysto fizyczna wielkość przemysłu i przedsiębiorstw przemysłowych, a także widoczne znaczenie produkcji przemysłowej dla życia we współczesnym społeczeństwie. Jakiekolwiek zmiany mogły nastąpić w dziedzinie stosunków między przemysłem a społeczeństwem, najwyraźniej bardziej wzmocniły tę tendencję, niż ją osłabiły. W coraz większych przedsiębiorstwach wciąż rosnąca liczba robotników wytwarza coraz bardziej liczne dobra. Jednakże ten fakt nie przeczy teorii instytucjonalnego odizolowania przemysłu, co stanie się widoczne, jeśli przyjrzymy się dwóm pozostałym czynnikom, o jakich wspomnieliśmy w naszej wcześniejszej analizie. Stwierdziliśmy, że rola zawodowa ma wpływ na pozycję społeczną ludzi w społeczeństwie przemysłowym, w szczególności w wypadku robotników. Nie można tu zignorować trendu przeciwnego. Czas, jaki przeciętny robotnik spędza w pracy, uległ skróceniu i prawdopodobnie nadal będzie skracany. Choć praca odgrywa ważną rolę w codziennym życiu robotnika, to istnieją pewne oznaki, że oprócz wykonywanego zawodu coraz ważniejsze stają się inne role. W pewnym sensie praca robotnika ograniczyła się w jego życiu do ustalonego miejsca, tak jak przemysł został ograniczony do stałego miejsca w strukturze społecznej. Niebawem powrócimy do tego problemu. Jeśli chodzi o sankcje, jakimi dysponują pracodawcy, aby wymusić podporządkowanie się wartościom rządzącej klasy przemysłowej, to możemy zauważyć analogiczny rozwój sytuacji. Quasi-rządowy nadzór policyjny wspierający wczesnych kapitalistów został w społeczeństwie postkapitalistycznym znacznie ograniczony. Rządząca klasa przemysłowa kontroluje znacznie mniejszą część życia swych robotników; stosowane przez nią sankcje są ograniczone do kar wyłącznie przemysłowych i, nawet tutaj, podlegają prawnym uregulowaniom. Tak samo trudno sobie dziś wyobrazić pracodawców strzelających do swych robotników przy pomocy własnej policji, jak trudne do wyobrażenia są kary cielesne, areszt czy nawet zwolnienie bez powodu lub redukcja płac¹⁷. Utrata przez zarządzających quasi--rządowych praw do sprawowania kontroli, która głęboko wdziera się w życie jednostki, także oznacza zmniejszenie wszechogarniającego do tej pory znaczenia przemysłu. Tutaj również można udowodnić ograniczenie do konkretnej, wąskiej sfery.

Fakt, że przemysł i konflikt przemysłowy zostały instytucjonalnie odizolowane, oznacza, że się w społeczeństwie ustabilizowały, znalazły w nim stałe i określone miejsce. Narzucają się tu analogie do innych sfer instytucjonalnych. Można na przykład utrzymywać, że w dzisiejszych zsekularyzowanych społeczeństwach Kościół został pozbawiony wszechstronnej roli, jaką wcześniej odgrywał, i ograniczony do właściwej, 1 I Dotyczy to - có należy podkreślić - społeczeństw postkapitalistycznych. Absolutnie nie odnosi się to do krajów uprzemysławiających się, komunistycznych lub innych, w których na nowo pojawiają się wszystkie najgorsze oznaki europejskiego kapitalizmu.