P3100007

110 Polityczne i makroekonomiczne uwarunkowania

Rys. 5. Relacja PKB per capita wg parytetu siły nabywczej w Polsce i w wybranych krajach docelowych w latach 1980-2000

Źródło: Opracowanie własne na podstawie World Development Indicators 2002.

niętych prezentowała się bardzo niekorzystnie. Sytuacja ta nie zmieniła się I nawet po zmianie systemowej, wręcz przeciwnie, pierwszym skutkiem za- I inicjowania procesu reform było drastyczne załamanie gospodarcze. Proces I odrabiania zaległości rozpoczął się dopiero w 1993 roku, ale jego tempo I jest relatywnie niskie. W konsekwencji, w końcu lat 90. wartość PKB per I capita w Polsce stanowiła od 26% (w relacji do USA) do 38% (w relacji do I Wielkiej Brytanii) PKB per capita w krajach docelowych.

Przytoczone dane wskazują, że poziom życia w Polsce (nawet jeśli I ograniczymy się tylko do oceny na podstawie takiej miary jak PKB) odbiegał i wciąż odbiega od sytuacji w krajach wysoko rozwiniętych. Tym samym, uzasadnione wydaje się przyjęcie tezy, że w całym okresie powojen- I nym istniały silne ekonomiczne przesłanki istnienia poważnego potencjału migracyjnego w Polsce. Źródłem tego potencjału było zróżnicowanie warunków życia, poziomu dochodów (stawek płac), dostępnych rodzajów aktywności ekonomicznej. Równie interesujące jest jednak zbadanie, co decydowało o skali migracji, czyli jakie czynniki decydowały o uwolnieniu wciąż obecnego potencjału migracyjnego (zamianie potencjału migracyjnego na strumienie migracji międzynarodowych). Poczynając od wczesnych lat powojennych aż do końca lat 80. polityka kontroli wyjazdów była mniej lub bardziej restrykcyjna (pierwsze oznaki „odwilży” pojawiły się relatywnie późno, bo dopiero w latach 70.). Państwo, pretendujące do roli wszechmocnego demiurga, wykorzystywało wszelkie instrumenty, by pod jego kontrolą pozostała także mobilność, zarówno wewnętrzna, jak i zewnętrzna. Sytuacja ta zmieniła się w sposób drastyczny w wyniku przemian ustrojowych. O stosunkowo swobodnej mobilności zagranicznej możemy mówić dopiero w odniesieniu do okresu po 1989 roku. Ta cezura wyznacza także strukturę dalszej części rozdziału: w pierwszej części analizie zostaną poddane czynniki odpowiedzialne za skalę mobilności w okresie restrykcyjnej polityki migracyjnej, w drugiej — zostanie przeprowadzona analiza ekonomicznych uwarunkowań migracji w sytuacji względnej swobody przemieszczania się.

6.1. Bariery polityczne a mobilność: migracje Polaków wiatach 1945-1989

Poczynając od XIX stulecia, Polska odgrywała istotną rolę w światowym systemie migracyjnym, stając się jednym z najważniejszych krajów wysyłających migrantów. Obok migracji politycznych (np. w okresie Wiosny Ludów) duże znaczenie miały także migracje zarobkowe. Ocenia się, że w latach 1860-1940 Polskę opuściło około 5 min osób (1,7 min dotarło do USA), z czego do kraju powróciło zaledwie 20-30% emigrantów. Uzupełnieniem tej liczby jest duża liczba osób, które wyjeżdżały z kraju jako migranci czasowi (Okólski 1992). Pozbawiona przez długi czas tożsamości państwowej, zacofana gospodarczo i społecznie Polska znajdowała się na peryferiach coraz dynamiczniej rozwijającego się zachodniego świata. Sytuacja ta, zarówno w sensie politycznym, jak i ekonomicznym, pogłębiła się po 1945 roku, w dużej mierze za sprawą politycznych decyzji zwycięzców wojennej konfrontacji. Decyzje te i ich konsekwencje zdominowały krajo-