P5170154

158

Rozdział t

styczną filozofię do podążania za nią i do rozpoczęcia procesu zadawania pytań i artykułowania nowego rodzaju filozofii”¹

radosne Butlerowskie przedsięwzięcie wywołuje desperację. Wielka nadzieja, nadzieja na realną światową sprawiedliwość, gdzie prawa i instytucje zabezpieczają równość i godność wszystkich obywateli, została skazana na banicję, a może nawet wyśmiana jako nieatrakcyjna seksualnie (sic!). Przygnębiający kwietyzm Judith Butler może być wprawdzie rozumiany jako odpowiedź na trudności w realizowaniu sprawiedliwości w Ameryce, ale jest to niedobra [bad] odpowiedź. Wspiera ona zło [evil]. Feminizm wymaga więcej i kobiety zasługują na coś lepszego”².

Podstawy swej teorii Butler sformułowała w głośnej książce Gender Trouble [Kłopoty z rodzajem] wydanej w 1990 roku. Rozważania w niej rozpoczyna od namysłu nad kategorią „kobieta”, poddając krytyce niektóre teorie feminizmu, z jednej strony za ich - jak twierdzi - bezproblemowe podejście do kwestii podmiotowej tożsamości i do polityki tożsamości (płciowej), tj. za ignorowanie poglądu (sformułowanego przez Foucaulta), że wszystkie podmioty są efektami kreacyjno-represyjnych reżimów władzy, z drugiej — i tu przyłącza się do głosów kobiet kolorowych — za oparcie tej kategorii wyłącznie na modelu białych, przynależnych do klasy średniej, heteroseksualnych kobiet i wykluczanie w ten sposób z niej wszelkich innych grup kobiet. Zdaniem Butler, feministyczna teoria wymaga „feministycznej genealogii kobiet”³. Oferując taką genealogię, z równoczesnym zastosowaniem „radykalnej de-konstrukcji” (włączając w to koncepcję „suplementamej logiki” Derridy - to jest obalania binarnych opozycji zachodniej

epistemologii bez konstytuowania dla nich nowego trzeciego terminu; funkcją dekonstrukcji miałoby być raczej unieważnienie definitywnych (zamykających) ustaleń logocentrycz-nych opozycji), autorka poddaje krytyce rozróżnienie płeć/rodzaj.

Jej własna koncepcja ma dostarczać odpowiedzi głównie na następujące pytania:

-    Czy terminy patriarchalnej kultury definiujące pewne osoby jako „kobiety”, a inne jako „mężczyzn”, są użyteczne w wyjaśnianiu struktury ludzkiego podmiotu i jak wpływają one na politycznoprawną sytuację tak definiowanych osób?

-    Czy może istnieć i czy utrzyma teoretyczne uprawomocnienie polityczny ruch feministyczny, jeśli zostanie dowiedzione, że terminy te nie mają żadnej innej onto-logicznej podstawy niż fakt, że są fikcyjnymi konstrukcjami dyskursu?

-    Co oznacza „materialność” ciał? Jak i jakie ciała podlegają materializowaniu, a tym samym uzyskują (podmiotowe) znaczenie? Jakie ciała nie uzyskują pełnego statusu podmiotowych sprawców?

Na stawiany jej zarzut, iż w konstrukcji podmiotu nadmiernie eksponuje rodzajowe (i płciowe) aspekty, Butler wyjaśnia, że nie było jej zamiarem zaproponowanie pełnej i wyczerpującej teorii osoby⁴.

Pierwszym rezultatem jej feministycznej genealogii kobiet jest sformułowanie założenia, że płeć - podobnie jak rodzaj -jest wytwarzana kulturowo i jest naturalizowana (formułując te tezy autorka wstępnie opierała się na pracach Moniąue Wittig i Annę Fausto-Sterling): „[...] ‘płeć’ nie tylko funkcjonuje jako norma, ale jest częścią regulatywnej praktyki wytwarzającej ciała, którymi zarządza, to znaczy, której regulaty wna siła jest [...] rodzajem twórczej władzy, mocy wytwarzania - demar-

1

   D. Olkowski, Materiality and Language, „Philosophy & Social Criti-cism”. 1997, Vol. 23, nr 3, s. 52.

2

   M C. Nussbaum, The Professor of Parody, „The New Republic”, 1999 Feb. 22, s. 45.

3

   J. Butler, Gender Trouble: Feminism and the Subversion of Identity, London and New York 1990, s. 2.

4

1J. Butler, For a Careful Reading, w: S. Benhabib, J. Butler, D. Comell, N. Frazer (red.), Feminist Contentions, New York, London 1995, s. 133.