scan# (6)

- I słusznie. Po co spokój umarłym zakłócać dla jakichś tam badań - oburza się. - Jeden taki chciał dom we wsi zbudować. Potrzebował gliny, żeby umocnić dach. Rozkopał więc groby, kości łopatą porozrzucał. Na drugi dzień już się nie obudził. W nocy zerwała się wichura, spadł grad i dach mu się na głowę zawalił. Zmarłym należy się szacunek, niezależnie od tego, jakiej byli religii.

Cmentarzysko, choć mniej imponujące, przywodzi na myśl Dar-gaws w Osetii Północnej. Niewielkie kamienne domki, stanowiące grobowce poszczególnych rodów, zajmują sporą część wzniesienia górującego nad wioską Dargaws. W każdym z nich, zachowane w dość dobrym stanie ze względu na specyficzny mikroklimat, ludzkie szczątki. Nie przysypane ziemią, nie poddane kremacji. Po prostu ułożone jedne na drugich. Na górze ojciec, pod nim dziadek, jeszcze niżej pradziadek. Pożółkłe, poskręcane szkielety, odziane w targane górskim wiatrem łachmany. Można dotknąć, zajrzeć w zapadnięte oczodoły, wziąć za rękę. Makabryczne? Dla nas tak. Dla mieszkańców Dargawsu, uważających się nawiasem mówiąc za chrześcijan - nie.

Szacunek dla zmarłych oraz kult przodków tylko częściowo wyjaśniają, dlaczego cmentarze te przetrwały nietknięte tyle stuleci. Dlaczego z rozkazu imamów czy księży nie zrównano ich z ziemią, aby zapomnieć o przodkach żyjących w „ciemnościach niewiary”? Tak jak wycinano stare pogańskie gaje w chrystianizującej się Europie. Islam dotarł do Dagestanu znacznie wcześniej niż chrześcijaństwo do Polski, a czy ktoś potrafi wskazać u nas cmentarz, na którym leżą jego pogańscy przodkowie? Pytanie retoryczne, wręcz niedorzeczne.

Synkretyzm religijny. To w nim szukać należy wyjaśnienia tego i wielu innych religijnych fenomenów Kaukazu. Kulty pogańskie, judaizm, zoroastryzm, chrześcijaństwo, islam. W takiej chronologicznie ułożonej kolejności religie te pojawiały się na Kaukazie. Sęk w tym, że gdy następowała era nowej religii, stara nie odchodziła całkowicie w zapomnienie. Po prostu robiła jej trochę miejsca. To dlatego muzułmańscy Azerowie i Lezgini świętują dziś zoroastryjskie w swych korzeniach święto wiosny (Nowruz), a co poniektórzy oddają wciąż cześć ogniowi. To dlatego w zamieszkałym przez muzułmańskich Kistów (gruzińskich Czeczenów) Wąwozie Pankiskim świętuje się Wielkanoc, a chrześcijańscy Swanowie w obecności prawosławnych popów składają w świętych miejscach ofiary ze zwierząt.

*

Spowity gęstniejącą mgłą Gamsutl powoli znika nam z oczu. Wchodzimy w las. Deszcz już nie siąpi, tylko leje. Jest przeraźliwie zimno. Abdulżalilowi nie przeszkadza to robić co sto metrów przystanku na dygresję filozoficzną - to o sufizmie, to o moralności i etyce zawartej w miejscowych adatach, wreszcie o swojej własnej, abdulżalilowej koncepcji połączenia wszystkich światowych religii, która miałaby doprowadzić do pokoju na świecie. Etnolog powinien być wniebowzięty. Chyba że lodowaty deszcz leje się mu za kołnierz, a nogi grzęzną po kostki w błotnistej mazi. Po jakimś czasie gubimy wątek, nie chcąc jednak obrażać naszego przewodnika-filozofa, to przytakujemy, to zaprzeczamy, w zależności od intonacji, wymieniając się co jakiś czas w tym udawaniu.

Nagle nasz gadatliwy przewodnik niespodziewanie milknie. Gdyby był chrześcijaninem, zdjąłby pewnie czapkę i trzykrotnie się przeżegnał (lub splunął przez lewe ramię). On jednak tylko potarł swoją brodę dłońmi, lękliwie spoglądając w stronę pobliskich krzaków.

-    Ciii... Dżiny!

-    ???

-    Dżiny! - powtórzył już nieco głośniej, gdy tajemnicze krzaki zniknęły za zakrętem ścieżki. - Był taki jeden, co nie wierzył, że tam są. Poszedł i się normalnie w te krzaki wysikał.

-1 co?

-    Jak to co! Wykończyły go. Przyszły do domu i zadusiły. Z nimi nie ma żartów!

Uff, całe szczęście, że nas uprzedził. Oto dlaczego nasi czochiń-scy gospodarze odradzali nam samotną wyprawę do Gamsutla.