skanowanie0037

uzupełnieniem wizerunku byln rozbudowana tytuleturu panującego, umieszczona na uwcrnlo, niekiedy zal sięgająca aż im rewers monety. Prócz imienin cesarza i normalnych przydomków, określających jego władzą cesarską (Imperator, Augustus, Pius, Felix, a często także Pater Patriae lub Pontifex \faxtmus) znajdziemy w niej nierzadko także .liczbą lat władzy trybuńskiej cesarza tribunlcia potestas (TR P — element bardzo istotny dla ustalę- j nin czasu emisji monety, a zatem datacji wydarzeń, do których aluzje przynosi jej ikono-;] gralia; dzięki temu często monetę możemy datować z dokładnością do kilku miesięcy)J (tubl. V 10,12). Na monecie podawano także liczbę obwołań imperatorskich danego władcy j (1MP) (tabl. V 10) oraz piastowanych przezeń konsulatów (COS) (tabl. IV 7,9,10), za- ] micszczano wreszcie także przyjmowane przez poszczególnych cesarzy przydomki zwycięs-J kie (Germanicus (tabl. V 1,2), Parthicus (tabl. V 10,13), Dacicus (tabl. V 4) itd.), świadczą-J cc o staczanych przez nich, a zakończonych sukcesem wojnach.

Tak szczegółowo rozbudowana tytulatura władców charakterystyczna jest niestety;! tylko dla okresu wczesnego cesarstwa i występuje w zasadzie od połowy I w. do schyłku a II w. W innych epokach legendy na monetach były znacznie bardziej skąpe i mniej wymów-® ne. W czasach późnego cesarstwa pojawia się przy tym—zamiast uprzednio stosowanej ty- i tulatury Imperator Caesar Augustus — określenie Dominus Noster (D N), wskazujące na i odejście od dawnych zasad pryncypatu na rzecz wyraźnego podkreślania absolutyzmu cer® Nurukiego (tabl. VIII6,8).

O Iowa władcy na monetach pierwszych dwóch wieków przybrana jest najczęściej wieńJB Otm laurowym (tabl. III 9; IV 6-8). Niekiedy występuje wizerunek cesarza z głową nie 1 okrytą — najczęściej na emisjach tzw. pośmiertnych, wybijanych ku uczczeniu zmarłego®

I ubóstwionego władcy przez jego następcę — (tabl. V 9) lub w koronie promienistej. Ten 1 Olttttni element — mający w założeniu (jako atrybut Słońca) uosabiać boskie pochodzenie ® władzy cesarskiej—został wyzyskany w celu oznaczania monet podwójnego nominału i był j regularnie stosowany na binionach (2 aureusy), antoninianach (2 denary) (tabl. VI7; VII |

1, 3) oraz — od czasów Nerona — na dupondiusach (2 asy). W wypadku monet z wizę- m runkami cesarzowych podwójny nominał zaznaczano umieszczeniem na antoninianach po-® piersią władczyni ponad półksiężycem (tabl. VII 2). Od schyłku III w. popiersie cesarza® coraz częściej przybrane jest w pancerz (tabl. VII9, 10), a głowę zdobi diactem (tabl. VIII 1 6, 7), niekiedy zaś szyszak.

Znacznie większa rozmaitość wyobrażeń i legend panuje na rewersach mo- 9 net, jakkolwiek w okresie cesarstwa nastąpiło już dość widoczne ustalenie schematu przed-® stawień symbolicznych — w przeciwieństwie do czasów republiki — i powstanie kanonu 1 stosowanych nagminnie dla każdego niemal panowania tradycyjnych typów, wyobrażeń J czy uosobień z odpowiednimi legendami. Najczęściej zatem występują na rewersach monet® personifikacje cnót czy idei, jak pokoju (Pax), pobożności (Pietas), radości (Hilaritas), 1 szczęścia (Felicitas), wierności (Fides) itd., wraz z przypadającymi im atrybutami oraz sto-9 sowną legendą. Często spotykamy także na monetach wyobrażenia związane z aktualną 1 sytuacją polityczną czy militarną i mające — podobnie zresztą jak i wymienione poprzed- 1 nio — określony walor propagandowy. Są to np. postacie boga wojny Marsa (tabl. IV 10; | V 4) lub bogini zwycięstwa Wiktorii (tabl. V 3), sztandary legionowe^ uosobienia poszczę- i gólnyeh prowincji imperium (m. in. Hiszpania (tabl. V 6), Arabia, Egipt — tgn ostatni I symbolizowany np. przez personifikację życiodajnego Nilu z rogiem obfitości) czy wreszcie wyobrażenia propagujące kulty państwowe (tabl. VI 6, 7). Niekiedy rysunek rewersu

! nnwlł|/ujc do podejmowanych przez ccnhi/u akcji dobroczynnych, jnk rozduw* f liictwa żywności czy pieniędzy (Liberałłtas), utworzenie specjalnej fundacji dla niezamożnych dziewcząt (Puellae Faustinianae) itd. Specjalnymi emisjami upamiętniano pod hoj0 H kolejnych prowincji; liczne serie monet Wespazjana świadczą o poskromieniu Judei i (1VI)AHA DEVICTA) (tabl. IV 9), Trajana dotyczą podboju Dacji (DAG CAP — Duciu t apta), Marka Aureliusza zaś zwycięstw nad Germanami lub Sarmatami. Niekiedy wyobra-f żenią i napisy rewersu odnoszą się do konkretnych, a uznanych za godne wyeksponown-I ulu, faktów historycznych, jak np. w wypadku serii aureusów i denarów Augusta, upamiętniających odzyskanie z rąk Partów utraconych uprzednio rzymskich znaków wojsko-[ wyeh (tabl. III 7, 8), czy przy sestercach Antonina Piusa z napisem REX ARMENIS I l)ATVS oraz REX QVADIS DATVS, wyraźnie podkreślających protektorat cesarstwa I nad ościennymi państwami. Wiele okolicznościowych emisji związanych jest z obchodami różnych świąt państwowych, jak np. serie aureusów i denarów Augusta na-I Wiązujących do urządzonych w Rzymie w 17 r. p.n.e. Ludi Saeculares czy bardzo interc-I nujące emisje antoninianów i sesterców Filipa Araba z 248 r. z wyobrażeniami egzotycz-I nych zwierząt (lwa, antylopy, gazeli) (tabl. VII 3), sprowadzonych wówczas do Rzymu I pokazanych w amfiteatrze w czasie obchodów tysiąclecia założenia miasta.

Powyższy zestaw wyobrażeń unaocznia w plastyczny sposób, jak wielkie znaczenie przypisywała władza cesarska funkcj'i monety jako środka propagandy (a także reje-I itratora bieżących wydarzeń), oddziaływającego na szerokie rzesze użytkowników i z jaką

I starannością w związku z tym dobierano stosowane na monetach motywy, uwzględniając tę właśnie ich wymowę.

W ikonografii monet cesarskich spotkać można jednak także wiele innych motywów. I Znalazły się tu m. in. zabytki architektury (tabl. IV 4) ze słynnym rzymskim Kolo-Nscum na sestercu Tytusa, świątynią Westy czy kolumną Trajana. Budowle występują | zresztą najczęściej nie na emisjach centralnych, lecz pochodzenia prowincjonalnego — np. słynna świątynia Artemidy w Efezie przedstawiona na tetradrachmie cystoforycznej Klaudiusza lub ołtarz bogini Romy i Augusta w galijskim Lugdunum. Monety przynoszą w ta-[ kich wypadkach niejednokrotnie jedyną, choć często stylizowaną ilustrację niezachowanych do naszych czasów obiektów sakralnych czy innych gmachów publicznych. Wiele reweę-| sów monet nawiązuje także do wydarzeń z przeszłości lub zawiera sceny z legendarnych f dziejów Rzymu.

W okresie późnego cesarstwa usztywnienie symboliki monet, szczególnie brązowych, doszło do zenitu. Od połowy IV w. znaczną większość emitowanego pieniądza brązowego stanowiły egzemplarze kilku zaledwie standardowych typów, wykorzystywanych przez-cało dziesięciolecia, jak np. GLORIA EXERCITVS, GLORIA ROMANORVM, FEL TEMP REPARATIO (tabl. Will 7), VICTORIA AVGG itd., z określoną ikonografią dla każdej /. tych emisji. Niekiedy oczywiście wprowadzano pewne modyfikacje w wyobrażeniach, często jednak wstąpienie na tron nowego władcy powodowało jedynie na awersie monety zmianę legendy i cesarskiego wizerunku (choć dostosowanego do tradycyjnego schematu), rewers pozostawał zaś nadal bez zmian.