skanuj0012

314 ABSTRAKCJA

Max Bill propagował sztukę konkretną. W roku 1955 wystawa „Le Mouve-mcnt” w galerii Denis Rene, w której wzięli udział: Marcel Duehamp, Aleksander Caldcr, Viclor Vasarcly, Yaacov Agam, Pol Bury, Jesus Raphael Solo, ożywiła zainteresowanie abstrakcją geometryczną i tradycją konstruktywis-tyczną. Artyści młodej generacji sięgnęli po nowe środki techniczne i nowe materiały, połączyli kolor, ruch i dźwięk, integrując nowe kinetyczne formy z architekturą i przestrzenią miejską. W roku 1957 powstała grupa Zero (Otto Piene, Heinz Mack, Giinthcr Ueckcr), a w Paryżu grupa Espace (Nicolas Schóffer, Edgar Pillet), w 1960 Group de Recherche d’Art Visuel (GRAV) z Julio Le Parć i Franęois Morellet, następnie Grupa T w Mediolanie, Grupa N w Padwie, Eąuippo w Hiszpanii, Grupa Dwiżenije w Moskwie (1962). Członkowie tych grup spotykali się i wymieniali doświadczenia na organizowanych w Zagrzebiu na początku lat sześćdziesiątych dorocznych sesjach „The New Tendendes” (Davis, 1973, s. 52— 80; Popper 1975, s. 33-50). Sztuka kinetyczna nie była jedyną kontynuacją abstrakcji geometrycznej; abstrakcja monochromatyczna zapoczątkowała w Stanach Zjednoczonych tzw. color field painting (Morris Louis, Kenneth Noland), post-painterly painting (Ellsworth Kelly), syste-rnatic painting i sztukę minimalistyczną. W Europie, zwolenników sztuki neokonstruktywistycznej skupiał Joost Baljeu, wokół wydawanego w latach 1958 -1964 pisma „Structure”. Z pismem tym współpracowali angielscy abstrakcjoniści, Kenneth Martin, Anthony Hill, Victor Pasmore. Jeżeli lata pięćdziesiąte należały do abstrakcji niegeomc-trycznej, taszyzmu i sztuki informel, to następna dekada została zdominowana przez neokonstruktywizm, sztukę systemową i minimalistyczną. j

Dwie tradycje sztuki abstrakcyjnej

Długotrwałe utrzymywanie się podziału na abstrakcję geometryczni! i nicgcomctryczną zdaje się wskazywać na to, że różnica pomiędzy tymi dwoma rodzajami abstrakcji nie jest przypadkowa, ma jakieś trwalsze uzasadnienie, wyraża dwie odrębne tradycje sztuki abstrakcyjnej. Zapowiedzią tej dwoistości sztuki abstrakcyjnej była twórczość prekursorów, Kandin-sky’ego, Mondriana, Malewicza. wp^esne-gn Kandinskv’ego. z okresu Uber das Geistige in der Kunst, sztuka abstrakcyjna oznaczała abstrahowanie od naturalnych wyglądów przedmiotów, odrealnianie i malarskie syntetyzowanie przedstawianych rzeczy. W Riickblicke (1913) wspominał o wrażeniu, jakie zrobił na nim obraz Claude’a Moneta Stogi siana (1891). Monet zainspirował Kandinsky^ego do poszukiwania czystego malarstwa. *cTo podporządkowania przedmiotu obrazowi.

Podobnie wyglądał punkt wyjścia Mondriana - jego Kwitnące jabłonie (1912) zachowują jcszcZC związek z jlrzcdimoicm, są syntetycznym przedstawieniem tytułowych jabłoni, WyŁtbslrahowującyrn g nich to, oo zapatrzę

nemu w kubizm arty

ęjsze. Już jednak w następnym

rokTT MnitTlmnzasl^puic naturalne przedmioty, poddawane kubistyczne) gcoTnćimngttr czystymi formami geometrycznymi; zamiast komponować obraz z naturalnych form, zajmuje się analizą czysto plastycznych relacji.

W tym samym mniej więcej czasie naturalne formy odrzuca Malewicz. W roku 1915 na wystawie „0, 10” w Piotrogradzic pokazuje 39 obrazów suprcmatystycznych zbudowanych z figur geometrycznych, kół, kwadratów, prostokątów, rombów, trójkątów, elips itd. Przy okazji wystawy Malewicz publikuje broszurę Ot kubizma i futurizma k sumprematizmu, w której pojawia się określenie „malarstwo bezprzedmiotowe”.

W twórczości Mondriana i Malp.wir.za zerwany zostaje związek z widzialną rzeczywistością, a miejsce abstrahowania od naturalnych wyglądów ""przedmiotów zajmuje sztuka tworzona z form geometrycznych, kół, kwadratów i ich przetworzeń, linii i podstawowych kolorów. W artykule Mysi -'wizja - twórczość (1918) Theo van Doesburg opisuje tę nową sztukę jako sztukę czystej myśli, wyzwoloną ze zmysłowych skojarzeń, koncentrującą ^r się'na stosunkach pomiędzy pojęciami, które mogą być wizualizowane tak, "jak pojęcia matematyczne fBaljeu, 1974). Kilkanaście lat później Michel Seuplioł obierze koło i kwadrat na nazwę grupy i pisma abstrakcjonistów, widząc w tych dwóch figurach nowy rodzaj alfabetu, za którego pomocą można w najprostszy sposób wyrazić wszechświat (Seuphor, 1964, s. 98).

Sztuka abstrakcyjna w Polsce

W polskiej sztuce można również odnaleźć dwojakie źródła abstrakcji: ekspresjonisiyczno-formistyczne i suprcmatystyczno-konstruktywistyczne. —W~1918 roku Jerzy Hulewicz przedruk<5Wał'"fia łamach poznańskiego' „zdroju” artykuł Kandinsky’cgo u ner dic tonnlraae (1912) i opatrzył go własnym konicnl:irzcni_r w Inńrym pi^al- „Przedmiot w obrazie ekspresjonisty istnieje tylko o tyle, o ile linią i barwą usłużny jest artyście do wyrażenia swojej syntezy [...] Uczucie w obraz się wciela, nie w przedmiot. Obraz nie wyobraża przedmiotu, ale wyrazem jest uczucia” (My). Wypowiedź Hulewicza uzasadniała malarstwo ^y<*yrh_ harw i linii, rr\rt\ax-^stwo, w którym „forma jest zewnętrznym wyrazem wewnętrznej treści”, jak głosił Kandinsky. Do takiej ekspresjonistycznej abstrakcji doszedł w 1919 roku Stanisław Kubicki (1889 -1942) w akwarelach Krąg życia i linorytach Myśl, Zachwyt, Kontrabasista. >

W tym samym czasie do abstrakcji zbliżyli się formiści, wykorzystując doświadczenia ekspresjonizmu i kubizmu; Leon Chwistek (1884 -1944), Stanisław Ignacy Witkiewicz (1885 -1939), Konrad Winkler (1882 -1962), Tytus Czyżewski (1880 -1945). W kręgu formistów powstała też pierwsza w Polsce teoria sztuki abstrakcyjnej — teoria Czystej Formy WfrlrarAprn,