SL270667

Przedstawienie fantasmagorii Duch doktora Peppera Johna Henry ego Peppera. dyrektora Politechniki Londyńskiej (1863) -jedno z najpopularniejszych zastosowań latami magicznej

zatem specjalnie dziwić fakty iż do „cudu” jako ideologii widzialności odwołają się jeszcze prawie dwieście lat później, bo w roku 1825, John Ayrton Paris oraz William Fitton, niezależni prawdopodobnie od siebie konstruktorzy rudymentarnej postaci stroboskopu, jakim był thauma-trop - zabawka optyczna, której efekt brał się z nakładania wrażeń płynących z obracania tarczy z dwoma obrazkami dookoła środkowej osi, stapiających się wówczas w jeden obraz (ptak i klatka = ptak w klatce).

Iluzja latamianej magii ma więc wyraźnie parasceniczny charakter i jarmarczny rodowód (często zresztą obrazy kamery obskury projektowano na rodzaj scenki umieszczonej w zainscenizowanych ramach). Ze względu na projekcję jako niezbywalny element przedstawienia stanowi ona jednak ewidentny przykład strategii (i sztuk) projekcyjnych, toteż -jako przynależna jednemu i drugiemu porządkowi — ukrywa swoją maszynerię, w przeciwieństwie do większości urządzeń konstruowanych w pierwszej połowie XIX wieku, które demonstrowały sposób jej funkcjonowania w symbiozie z ciałem obserwatora i ze względu na wytwarzaną dzięki aparatowi iluzję, propagując ideę „seansu”.

Wszystkie te optyczne aparaty, zabawki, maszyny uświadamiały, iż wrażenie ruchu („film”) powstaje w umysłach widzów jako rezultat triku optycznego (okłamywania oka), co stanowi nieodzowny fundament widzenia kinematograficznego w aspekcie kinetycznym, ale długo jeszcze nie będzie kinem. Wprawdzie „umysł zatriumfował nad mate-

Spektakl latami magicznej wędrownego demonstratora (według Freemana i Schenaua na rycinie z roku 1855) rią”⁶⁸, to nie odnalazł odpowiedniego dla siebie przedłużenia w postaci nowoczesnej jaskini platońskiej, choć zmysły zostały już wystarczająco „wydłużone”, by podołać temu wyzwaniu dzięki różnym technologiom oferującym widzenie zapośredniczone przez ingerencję maszyny pomiędzy okiem a źródłem obrazu.

Widzialność sformalizowana

W szczytowej fazie rauszu optycznego zainterweniowała w ten porządek fotografia, głównie jako technika zapisu obrazu na światłoczułej kliszy (bo optyczne warunki jej funkcjonowania były już spełnione od czasów kamery obskury). Leżąca u jej podstaw potrzeba odwzorowania świata poprzez jego reprodukcję stanowiła najbardziej aktywną „technologię stosowaną” epoki, wyłaniąjącą „ruchomą fotografię” jako społeczną

⁶⁸ Hugo Munsterberg. Dramat kinowy.... s. 137.

43

I. Skąd się (nie) wzięło kina czyli parahistorie obrazu w ruchu

_