Zaproszenie do socjologii Peter L Berger
5 (2)

nymi. jeśli nie moralnymi konsekwencjami. Większość badaczy nie spotyka się już w swych podróżach z kanibalizmem, jednakże pierwsze zetknięcie się z poligamią czy rytuałami inicjacji lub nawet ze sposobem, w jaki niektóre nacje prowadzą samochody, może być dla gościa z Ameryki zgoła szokiem. Temu wstrząsowi mogą towarzyszyć nie tylko dezaprobata bądź odraza, lecz także niejakie uczucie podniecenia związanego z myślą, iż rzeczy mogą się mieć w sposób rzeczywiście tak bardzo odmienny od tego, jak się przedstawiają we własnym kraju. Do pewnego przynajmniej stopnia takie jest podniecenie towarzyszące pierwszej podróży za granicę Doświadczenie odkrycia socjologicznego może być określone jako „szok kulturowy" bez zmiany położenia geograficznego. Innymi słowy, socjolog podróżuje w domu — z szokującymi rezultatami. Nie grozi mu skonstatowanie, że spożywa oto na obiad miłą starszą damę. Jednakże odkrycie na przykład, że jego parafialny kościół zainwestował sporą sumę pieniędzy w przemyśle zbrojeniowym lub że w kilku pobliskich blokach mieszkają ludzie uprawiający orgie kultowe, może mieć nie tak znów odmienne skutki emocjonalne. Nie chcielibyśmy jednak sugerować, że odkrycia socjologiczne zawsze gwałcą nasze poczucie moralne. Wcale nie. Tym wszakże, co łączy je z eksploracją odległych krain, jest nagłe oświetlenie nowych i nieoczekiwanych aspektów egzystencji ludzkiej w społeczeństwie. Na tym polega dreszcz socjologii i — jak to postaramy się przedstawić później — jej racja humanistyczna.

Ludzie, którzy wolą unikać szokujących odkryć, którzy wolą wierzyć, że społeczeństwo jest takie, jak uczono ich w szkółce niedzielnej, którzy lubią bezpieczeństwo zasad i maksym składających się na to, co Alfred Schutz nazwał „światem oczywistym", powinni trzymać się z dala od socjologii. Ludzie, którzy nie czują żadnej pokusy przed zamkniętymi drzwiami, których nie ciekawią istoty ludzkie, którym wystarczy podziwianie krajobrazu bez zaintrygowania mieszkańcami tamtych oto domów na przeciwległym brzegu tej oto rzeki, powinni chyba także trzymać się od socjologii z dala. Nie znajdą w niej satysfakcji, a w każdym razie nagrody. Trzeba także przestrzec tych, których istoty ludzkie interesują jedynie o tyle, o ile mogą je zmieniać, nawracać czy udoskonalać, że znajdą socjologię znacznie mniej użyteczną, niż tego oczekują. Osoby zaś zaprzątnięte przede wszystkim własnymi konstrukcjami pojęciowymi postąpią równie dobrze, jeśli zajmą się badaniem małych białych myszek. Socjologia dostarczy na dłuższą metę satysfakcji jedynie tym, którzy nie wyobrażają sobie nic bardziej emocjonującego niż obserwowanie ludzi i dociekanie rzeczy ludzkich.

Wyjaśnia się teraz, że w tytule niniejszego rozdziału potraktowaliśmy sprawę nieco lekko, choć uczyniliśmy tak świadomie. Zapewne, socjologia jest indywidualną rozrywką w tym sensie, że ciekawi jednych, a nudzi innych. Jedni wolą obserwować ludzi, inni eksperymentować z białymi myszkami, świat jest dość duży, aby pomieścić wszystkie te typy zainteresowań i nie ma logicznego priorytetu jakiegoś jednego rodzaju ciekawości nad innymi. Jednakże słowo „rozrywka"jest zbyt słabe, aby opisać to, co mamy na myśli. Socjologia przypomina raczej namiętność. Spojrzenie socjologiczne jest niczym demon, który opętuje człowieka, każe mu powracać ciągle od nowa ku pytaniom, które są jego własnymi pytaniami. Wprowadzenie do socjologii jest więc zachętą do poświęcenia się tej pasji bardzo szczególnego rodzaju. A nie ma pasji bez niebezpieczeństw. Socjolog, który sprzedaje swe wytwory, powinien przed transakcją dostatecznie wcześnie upewnić się, czy jego caveat emptor* zabrzmiało donośnie.

⁴ Cavcat emptor* llac.fc niechaj kupujący ma się na baczności! — kupiecka formuła rzymska, czyli poniekąd: ,.po odejściu od kasy reklamacji się rwe uwzględnia".