Zdjęcie1419

ItMW* r%w* UMJflłÓW nw«W»    »>"*

Mli palmy?*** nv>*H I wwdai ^^u**^> ‘^wrf* ^ k«M ir*#**^ lu zwój* doiwiaócirole I ifW

«M* Skupił* mc u nim umysłowo# bard# mocgołna, nieskończenie boplw I bardilc) doiotf od umysłowojd jednostki. Możni w Awicllo togo zrozumieć, \v jaki sposób rozum zdołał przekrocz^ gronie? wiedzy empirycznej. Tą swoją zdolność za-wdziącz* on nie jakiejś tam mocy mistycznej, ale po prostu faktowi, io - zgodnie ze znaną formulą -człowiek jest dwoisty. Są w nim dwa odmienne Jestestwa: jestestwo indywidualne, mające oparcie w organizmie i mające tym samym nader ograniczony zakres działania, oraz jestestwo społeczne, przedsta-wiające w nas wyższą umysłowo i moralnie rzeczy, wistotó, którą możemy poznać poprzez obserwacją, a mianowicie społeczeństwo. Konsekwencją tej dwo-litości naszej natury jest w zakresie działalności praktycznej niesprowadzalnoić ideału moralnego do motywów utylitarnych, w zakresie myłlenia natomiast niesprowadzalnoić rozumu do jednostkowego doświadczenia. Zarówno wtedy, gdy myśli, jak i wtedy, gdy działa, jednostka przekracza samą siebie w tej mierze, w jakiej uczestniczy w spoleczeństwiej Ten sam społeczny charakter kategorii pozwala zrozumieć, skąd pochodzi ich konieczność. Mówi tlą o Idei, io jest konieczna, jożoll z powodu Jakiej! swej cechy wewnętrznej narzuca slą umysłowi, choć nie towarzyszy jej tadon dowód. Jest w niej więc coś takiego, co zmusza Inteligencją do jej przyjęcia bez żadnego uprzedniego badania. Aprioryzm postuluje taką szczególną skuteczność, ale jej nie tłumaczy, gdyż powiedzieć, że konieczność kategorii polega na ich niezbędności dla funkcjonowania myśli, to po pro-atu powtórzyć, że są one konieczne. Jeśli natomiast mają one takie pochodzenie, jakie Im przypisujemy, ich niezwykła pozycja nie ma w sobie nic zadziwiają* ccgo, Zaiste wyrażają one najbardziej ogólne stosunki pomiędzy rzeczami; wykraczając pod wzglądem wkresu poza wszystkie inne nasze pojęcia, panują _n,d każdym szczegółem naszego żyda umysłowego.

Gdyby więc ludilo nlt rozumieli tlą w każdej chwili, posługując tlą owymi tuadnlayml Ideami, gdyby nic mieli Jednolite) koncepcji czasu, przestrzeni, przy-czyny, liczby lip., wszelka iioda stałaby sio nie-możliwa, a w rezultacie niemożliwe byłoby wspólne życie. Tok więc społeczeństwo nic może pozostawić kategorii swobodnemu wyborowi Jednostek bez zaparcia się samego siebie. Ażeby żyć, potrzebuje ono nie tylko dostatecznego konformizmu moralnego; nie może się także obejść bez pewnego minimum konformizmu logicznego. Z tego powodu ciąży ono całym swoim autorytetem na swoich członkach, ażeby zapobiec odstępstwom. Jakiż umysł uwłacza ostentacyjnie tym normom wszelkiego myślenia? Społeczeństwo przestaje go uważać za umysł ludzki w pełnym tego słowa znaczeniu i traktuje odpowiednio do tego. Oto dlaczego wówczas, gdy próbujemy — nawet w swoim własnym Sumieniu — wykroczyć poza owe pojęcia fundamentalne, czujemy, że nie jesteśmy całkowicie, wolni, że coś stawia nam opór — w nas i poza nami. Poza nami sądzi nas opinia, ale, co więcej, społeczeństwo, mając swą reprezentację w nas (Samych, przeciwstawia się od naszego wnętrza tym rewolucyjnym zachciankom. Czujemy, że nie możemy im ulec bez tego, by nasza myśl przestała być myślą prawdziwie ludzką. Taki wydaje się początek bardzo szczególne] władzy, Jaką obdarzony Jest rozum — władzy, która powoduje, Iż poddajemy się z ufnością Jego sugestiom. To ton sam autorytet społeczeństwa¹ udziela się pewnym sposobom myślenia, które tą Jak gdyby niezbędnymi warunkami wszelkiego pospólnego działania. Konieczność, z Jaką narzucają aię nam kategorie, nie jest tedy prostym rezultatem przyzwyczajeń, których Jarzmo moglibyśmy zrzucić bez większego wysiłku. Nie Jest to również konieczność fizyczna

245

1

Zwracano wielokrotnie uwagę, ii następstwem niepokojów społecznych było mnożenie się niepokojów umysłowych. Jest to Jeszcze Jeden dowód, że dyscyplina logiczna Jest szczególnym aspektem dyscypliny społecznej. Kiedy ta druga słabnie, rozluźnia się ta pierwsza.