Image 14 (7)

przez epos. czyli gatunek literacki rozwinięty w czasach Homera, którego wzorcem była mitologiczna motywacja wydarzeń.

Pewną przeszkodą w torowaniu w historii prawdy było przejęcie z ówczesnej literatury języka narracji, czyli sposobu opowiadania stawiającej sobie za cel nie tylko piękno, lecz także cele etyczne, moralne i wychowawcze, niekoniecznie prawdziwe, lecz sugerujące prawdę. Na to, żeby wnieść do narracji historycznej świadomość nowych celów, czyli pełnej prawdy o przeszłości, potrzeba było długich wieków.

3. Cele starożytnego pisarstwa pragmatycznego

Pisarstwo historyczne starożytności możemy określić jako pragmatyczne, uznane za jedną z najstarszych metod historycznych. Metoda pragmatyczna rozwinęła się z najstarszej metody jaką hy| opis. Historia starożytna zawierała początkowo opisy faktów prawdziwych lub zmyślonych, ale służących zadowoleniu estetycznemu lub zainteresowaniu czytelnika. Epos, legendy - stanowią przykłady formy poetyckiej tego rodzaju historii opisowej. Stosowano ją także w średniowiecznym kronikarstwie i rocznikach często bezkrytycznie, nie zdając sobie sprawy z konieczności odtwarzania rzeczywistości wyłącznie prawdziwej.

Tak więc metoda pragmatyczna rozwinęła się z opisu uwzględniającego elementy sakralne, religijne, moralne, etyczne i wychowawcze literatury. Według M. Handelsmana w metodzie pragmatycznej na czoło wysuwały się dwa podstawowe elementy ściśle ze sobą związane:

1) motywacja psychologiczna postępowania jednostki wypełniająca całe tło obrazu,

. 2) sąd religijny, moralny, narodowy oraz moralizatorstwo związane z działalnością indywidualności.

W metodzie tej przeceniane cechy indywidualne stawiano jako główny, twórczy czynnik dziejów. W związku z tym jako główny przedmiot badania historycznego stawiano jednostkę. Można powiedzieć, że metoda pragmatyczna wysuwając na czoło dziejów tzw. ludzi wielkich i wybitnych oraz stawiając jako główny cel historii cele wychowawcze, podporządkowała niejako historię polityce i jak to określa Handclsman pedagogice publicznej. W pisanej tak historii, obok wybitnych osobistości (głównie polityków, wodzów, królów itd. jako wzorców godnych naśladowania) występuje element wychowawczy, moralny mający odgrywać rolę nadrzędną. By pobudzić bardziej wyobraźnię metoda pragmatyczna preferowała piękny, wręcz artystyczny język. Jednakże z czasem historia

pragmatyczna rozwijana nic tylko w starożytności, ale także w średniowieczu i czasach nowożytnych ulegała stopniowemu zwyrodnieniu, dawny umiar opisowy zastępowały rozwijane różne formy przesadzone, wręcz rażące. Zmieniły się także jej cele, często sprzeczne z jej dawnymi założeniami. Zamiast do celów wychowawczych, historię pragmatyczną wykorzystywano do gloryfikacji monarchów (zwłaszcza w okresie absolutyzmu) i innych wielkich feudałów. W Polsce wykorzystywano ją do gloryfikacji „złotej wolności", nałogów szlacheckich i innych.

Tak więc ocena pragmatyzmu i późniejszych pragmatyków historyków' musiała być odmienna, utrudniała ona bowiem i wręcz zamazywała pojęcie prawdy. Nie znaczy to wcale, żeby taką samą krytyczną ocenę stosować do historyków starożytnych, bowiem, jeśli nawet stosowana przez nich narracja stawiała sobie cel praktyczny, to nie musiała propagować fałszu. Nic można bowiem stawiać równości fałszu z świadomym wykorzystywaniem historii do służby życia. Przeczyłaby temu sławna wypowiedź Cycerona „historia magistra vitae" (historia jest nauczycielką życia). Łączył on tę wypowiedź z zaleceniem wystrzegania się lalszu.

Typowymi przedstawicielami historii pragmatycznej w starożytności byli między innymi Tucydydes, Liwiusz i Tacyt, u nas w Polsce znakomity historyk Jan Długosz. Uważał on, że historia „stanowi wielką księgę wychowania publicznego".

4. Najważniejsze cechy historycznego pisarstwa starożytnego

Biorąc pod uwagę to, o czym powiedzieliśmy powyżej historiografia starożytna wyróżniała się pewnymi charakterystycznymi cechami, które by można ująć w kilka punktów:

1)    Dominującą formą metodologiczną w historii starożytnej była metoda pragmatyczna, czyli nadawanie historii celów praktycznych niezbędnych do życia zwłaszcza w sferze wychowawczej.

2)    Narracja przepojona była czynnikami interwencji prowidcncji boskiej, eliminowanej stopniowo począwszy od Herodota na rzecz myślenia kategoriami historycznej prawdy, zwłaszcza od czasów Polibiusza, który wyłączał ze swych analiz elementy nadprzyrodzone, stawiając na pierwszym miejscu działalność człowieka ulegającego pewnym wpływom naturalnego otoczenia, (wpływom środowiska geograficznego na człowieka). Nie udało się historiografii starożytnej całkowicie wyeliminować z analiz wpływu na rozwój rzeczywistości czynnika nadprzyrodzonego, który częściowo przeszedł do zubożałej historiografii średniowiecznej,

ts