IMAGE0003 3

'-( LUOK,

7.1.4. Rośliny

Nic wykazano dotychczas korzystnego działania fluoru na rośliny, chociaż występuje on powszechnie w ich tkankach, a jego zawartość charakteryzuje się względnie dużym rozrzutem (tab. 127).

Fluor w glebie jest na ogół trudno dostępny dla roślin. W niektórych warunkach zaznacza się jednak zależność stężenia od występowania w glebach. Z gleb zanieczyszczonych fluor jest łatwiej pobierany przez rośliny. W rejonach objętych wpływem emisji fluoru, głównym jego źródłem dla roślin są gazowe związki oraz pyły atmosferyczne.

Tah»j a 127. Fluor u warzywach, owocach, zbożach i roślinach paMewnych (ppm s.m.)
Roślina	Niemcy	Szwecja	Stany Zjedn.
Kapusta — liście	1.5
Sałata — liście	4.4-11.3
Szpinak — liście	1.3-28.3
Marchew — korzeń	*»
Burak — korzeń	4-7
Cebula	3
Ziemniaki — bulwa	1.5-3	0.1 -1.1
Jabłka — owoc	1.3-5.7
Gruszki — owoc	2.1 -4.4
Brzoskwinie — owoc	0.21
Pszenica — ziarno	1	0.4-1.4	<1-2
Jęczmień — ziarno	1.7	0.5 -5.5	<1-2
Owies — ziarno	0.5	0.2-0.9	<1-2
Kukurydza — ziarno Lucerna	0.2-0.4	1.5-3.2	1-9
Koniczyna	6.7	2.8-7.S
Trawa	6.8	0.3-1.3	3.6

Stopień pobierania atmosferycznego fluoru uzależniony jest od wielu czynników, z których najważniejsze są: stężenie w powietrzu i czas ekspozycji oraz właściwości roślin. Zawartość fluoru, zwłaszcza w trawach, na obszarach zanieczyszczonych dochodzić może do około 5000 ppm (tab. 128).

Fluor pobrany przez korzenie nie jest na ogół toksyczny dla roślin. Najbardziej szkodliwe dla roślin, a zarazem szybko włączane do łańcucha żywieniowego, są związki fluoru opadające bezpośrednio na rośliny. Stopień ich fitotoksyczności jest większy niż 0_Jt SO> i NO,. W roślinach mogą powstawać organiczne połączenia fluoru, które zwiększają jego toksyczność zarówno dla roślin, jak i organizmów zwierzęcych. Niekorzystne działanie fluoru na rośliny polega przede wszystkim na:

—    zaburzeniu pobierania tlenu oraz wymiany gazów,

—    zmniejszeniu zawartości chlorofilu,

—    ograniczeniu asymilacji i syntezy węglowodanów oraz związków fosforowych,

—    zmianach w metabolizmie komórki.

—    uszkodzeniu błon komórkowych oraz DNA i RNA.

Łączne występowanie F> i SO_: w powietrzu zanieczyszczonym jest szczególnie szkodliwe dla roślin. Przed wystąpieniem objawów toksyczności (chloroza i brunatnoczer-wone punkty oraz nekroza na brzegu i szczycie liści lub igieł) następuje ograniczenie wzrostu i spadek polonu (przyrostu) oraz zwiększona podatność na choroby i szkodniki. Wrażliwość roślin na szkodliwe działanie fluoru jest zróżnicowana. Najbardziej wrażliwe (gladiole. winorośl, drzewa owocowe i iglaste oraz jęczmień i kukurydza) mogą reagować już przy stężeniu 20-150 ppm F. natomiast odporne (szparagi, fasola, kapusta i marchew) tolerują nawet do 500 ppm F. Poziom fluoru w igłach sosny (często stosowanych do monitorowania zanieczyszczeń) z większości siedlisk krajowych rzadko przekracza 20 ppm. Natomiast na obszarach objętych emisją pyłów z huty aluminium, zawartość fluoru w igłach sosny wzrasta wielokrotnie, niekiedy powyżej 1000 ppm. powodując obumieranie drzew (Cichocka 1996).

Tahfla 128. Fluor w roślinach z rejonów zanieczyszczonych (ppm s.m.)

Źródło zanieczyszczenia	Kraj	Roślina	Zawartość
Odpady górnicze	W. Brytania	trawa	130 - 5450
Huia aluminium	Australia	krzewy — liście	150 - 500
	W. Brytania	porosty	27-241
	Czechy i Słowacja	trawa	1330
	Norwegia	sosna — igły	48
•	Norwegia	brzoza — liście	230
	Polska	ziemniaki — bulwy	6-280
	Polska	zboża — ziarno	14-36
	Polska	trawa	75-340
	Polska	koniczyna	14-173
Cegielnia	W. Brytania	rośliny pastewne	160
Przemysł ceramiczny	W. Brytania	trawa tnie myta)	575-3240
Mula szkła	Kanada	rośliny pastewne	945
Zakład przeróbki fosforytów	Kanada	drzewa — liście	70-900
	Kanada	rośliny pastewne	70
	Rosja	sosna — igły	60
	Polska'	trawa	5-275
	Polska*	koniczyna	10-144
	Polska'	żyto — ziarno	6-12
Wulkan	Islandia	trawa	4300

' ZjU.«J » Wi&ancc iL<V.aii i Piotrowi*, injimjl) njcpuMiUmjnri

Optymalny poziom głównych biopierwiastków (N, P. K. Ca, Mg) w roślinach zwiększa ich odporność na toksyczność fluoru, a także może ograniczać jego pobieranie. Zachodzi również zależność odwrotna, a mianowicie obniżone pobieranie składników pokarmowych przy nadmiarze fluoru. Wprowadzenie natomiast większej ilości chromu (Cr⁶*) do gleby zwiększało znacząco pobieranie fluoru przez rośliny. Mechanizm tej zależności nie jest wyjaśniony (Zhou 1997).

Podwyższona zawartość fluoru w roślinach stanowi ryzyko dla człowieka i zwierząt. Jako dopuszczalne stężenia w roślinach pastewnych przyjmuje się 30-40 ppm.