Image0006 (14)

§ 30. Ostatnia postać wspólnej woli — wiara i religia — doktryna i opinia publiczna. Związek religii z życiem rodzinnym i obyczajami — ze społecznością. Przysięga. Małżeństwo i przysięga jako kamienie węgielne moralności 306. § 31. Opinia publiczna a nauka — ocena postępków i przekonań. Przekonania polityczne. Partia i rząd. Prasa — potęga prasy — ku republice światowej. Ogólna uwaga ograniczająca 309.

Tytułem uzupełnienia WNIOSKI I PERSPEKTYWY

§ 1. Przeciwstawne określenia porządku współżycia, prawa i moralności 315. § 2. Substancja woli społecznej i wolność woli arbitralnej. Kultura ludowa i państwowość 316. § 3. Porządek a temperament. Prawo a charakter. Moralność a sposób myślenia. Przemiany 318. § 4. Stowarzyszenie i wielkie miasto — kraj — świat. Miasto handlowe. Stolica. Miasto światowe 320. § 5. Życie rodzinne — trwałość i upadek. Upadek obyczajów — przeciwdziałanie ze strony stowarzyszenia i państwa 323. § 6. Wpływ na masy. stosunek do państwa i stowarzyszenia. Zagłada kultury i cywilizacji 226. § 7. Uwagi końcowe. Dwie epoki. Zestawienie form woli i form życia 327. § 8. Analogie indywidualnych procesów życiowych. Życie wegetatywne i animalne. Stosunek życia mentalnego do wegetatywnego i animalnego 329.

§ 9. Komunizm. Indywidualizm. Socjalizm. Kultura starożytna i kultura współczesna. Zadania 332.

Indeks pojęć.............334

Biblioteka Socjologiczna. Tomy wydane.....341

Wstęp do wydania polskiego

Ponad stulecie oddziela pierwsze polskie wydanie Wspólnoty i stowarzyszenia od pierwszego wydania niemieckiego (1887), ponad siedemdziesiąt pięć lat od wydania drugiego, od którego zaczęła się, wygasająca już dzisiaj, sława tego dzieła. To prawie cala opoka. Nie dlatego, że postęp socjologii okazał się tak oszałamiający, jak to się wydawało i niekiedy jeszcze wydaje niektórym socjologom, lecz dlatego, że bezustannie zmieniały się w tym okresie jej języki, style i pomysły na stanie się nauką. Dlatego również, że dość gruntownie zmieniły się badane przez socjologów społeczeństwa. Spośród dzieł napisanych sto lub więcej lat temu z chęcią położenia niewzruszonego fundamentu pod gmach nowoczesnej nauki społecznej bardzo niewiele zachowało się w pamięci zbiorowej tych współczesnych socjologów, którzy nie są zarazem historykami swojej dyscypliny, a tych ostatnich można przecież policzyć na palcach.

Na ogół pamięć ta nie sięga czasów poprzedzających główne dzieła Durkheima, Maxa Webera, Simmfa, Pa-reta czy Meada^ł. Tónnies przeżył wprawdzie tych patronów socjologii współczesnej (zmarł w 1838 r.), będąc niemal do końca naukowo aktywny, ale był od nich starszy (urodzony w 1855 r.), a swoje najważniejsze dzieło, czyli Wspólnotą i stowarzyszenie właśnie,

¹ Jedynym poważniejszym wyjątkiem jest oczywiście Marks — nie tak dawno zresztą zalic7.ony dość zgodnie do klasyków socjologii. Warto wspomnieć, żc Ferdinand Tdnnios był jednym z pierwszych socjologów, którzy si<;gnc;li do prac Marksa.

XIII