img018 (55)

214 Rozwój po Śląsku: procesy kapitalizacji ktillury w śląskiej społeczności górniczej

Obywatelskie tradycje Radzionkowa zadecydowały o sukcesie w walce o samodzielność gminy oraz - już po odzyskaniu upragnionej niezależności - o intensywnym rozwoju przestrzeni społecznej miasta. Historycznie wykształcona sieć społecznych kontaktów, więź między mieszkańcami, zdolność współpracy oraz zaufanie społeczne, są ważnymi zasobami, które - w myśl idei rozwoju alternatywnego - kreują rozwój gminy.

Nie tylko jednak tradycje obywatelskie tworzą kapitał społeczny Radzionkowa. Niezwykle ważną rolę w budowie lokalnego społeczeństwa obywatelskiego odgrywa czynnik ludzki, instytucjonalny oraz kulturowy. Znaczenie liderów lokalnych było tu już wielokrotnie podnoszone, raz jeszcze jednak przypomnimy ich rolę „brokerów” i „odźwiernych”. Nie tylko bowiem przekształcili oni tradycyjne zasoby społeczne Radzionkowa w nowoczesny kapitał rozwojowy, ale także otworzyli społeczność na zewnątrz, kapitał wiążący uzupełniając kapitałem pomostowym. Ważną rolę w tym procesie odegrał włączający, partycypacyjny system sprawowania władzy, który nie tylko wzmacnia tradycyjny kapitał społeczny, ale służy również nowym formom integracji. Rogata sfera publiczna i sprzyjające jej dalszemu rozwojowi rozwiązania instytucjonalne przyciągają kolejnych mieszkańców, przyczyniając się do wzrostu partycypacji. Źródłem kapitału społecznego jest także kapitał kulturowy, przede wszystkim zaś wspomniana już inkluzyjna polityka kulturalna miasta, która stanowi niezwykle istotny kulturowy czynnik upodmiotowienia i aktywizacji społeczności. Wszystkie te elementy razem przesądzają o znacznej aktywności obywatelskiej radzionkowian:

Ludzie chcą tu działać. To widać przez szereg tych organizacji właśnie, (...) każdy sobie stawia jakieś cele. Oby jak najwyższe, ale czasami się przeceniamy, ale jeżeli stawiamy sobie cele jakieś takie realne, dochodzimy do tych celów, no to trzeba coś dalej. Stawiamy sobie wyższe cele. No i to tak leci. I myślę, że lak to jest. Myślę, że dzięki zaangażowaniu ludzi (wyw. 35).

Wskazując na czynnik ludzki analizowanych procesów upodmiotowienia i rozwoju Radzionkowa, trzeba zwrócić uwagę na jeszcze jedną istotną cechę omawianego układu lokalnego. Duża integracja społeczności i jej niewielka liczebność wpływają na to, że lokalnych liderów i radnych cechuje silne poczucie odpowiedzialności przed mieszkańcami. „Wszyscy się znają”, co sprawia, że również władza lokalna przestaje być anonimowa i podlega społecznej kontroli. Jak ujęta to żartem jedna z uczestniczek grupowego wywiadu:

Wszyscy wiemy, gdzie mieszka nasz burmistrz, wiemy też. że wstawił sobie w domu nowe okna. Więc jak nam się coś nie spodoba, co robi. zawsze możemy tam pod le okna z kamieniami pójść... | mruga okiem i śmieje się| (fok. 2).

W podobnym duchu wypowiada się także jeden z przedstawicieli tutejszych władz, którego zapytano o funkcjonowanie lokalnej polityki. Mężczyzna ten zwraca uwagę na zobowiązania wobec środowiska, w którym żyje i w którym będą żyć jego dzieci, a także na ważność dobrych relacji ze społeczeństwem. Wypowiedź ta potwierdza znaczenie gęstych sieci kontaktów bezpośrednich dla skutecznej kontroli funkcjonowania władzy lokalnej.

Taka polityka pisana to może już w Katowicach, w Warszawie, ale na pewno nie w takim mieście jak w Radzionkowie. Tutaj relacje takie bezpośrednie są ważne, tutaj nikt nic jest anonimowy, ja myślę, że te osoby, które funkcjonują odpowiedzialnie w tym środowisku, no to zawsze można na nich liczyć i nikt nie wykręci jakiegoś takiego numeru politycznego. Bo to, ja myślę, w tym miejscu to się po prostu zobowiązuje, bo nasze dzieci tu żyją i chcą żyć, my chcemy tutaj funkcjonować do emerytury jeszcze dalej w pozytywnych jakichś relacjach. Więc to jest jakiś mechanizm samokontroli małych środowisk, który powoduje, że jest, że tak powiem, żc to wszystko układa się dobrze (wyw. 20).

Obserwacje lokalnej ludności wskazują także na znaczny potencjał psychologiczny radzionkowian, aczkolwiek należy zastrzec, że (e spostrzeżenia mają ograniczoną wartość poznawczą. Próba dokładnego określenia zasobów psychologicznych wymagałaby oddzielnych badań empirycznych. Trudno jednak nie zauważyć, że wszelkim działaniom podejmowanym w Radzionkowie towarzyszy niezwykły entuzjazm i ogromna chęć działania. W gminie wciąż pojawiają się nowe pomysły, formułowane są nowe programy, które następnie starannie się realizuje.

O sile zasobów psychologicznych świadczą nie tylko wypowiedzi mieszkańców. Szczególnego typu danych dostarcza ankieta, jaką przeprowadzono w trakcie grupowych wywiadów z mieszkańcami. Wyniki ankiety przeprowadzonej na niewielkiej próbie uczestników wywiadów nie są reprezentatywne, miały one jednak zweryfikować przewidywania co do wyjątkowości orientacji psychologicznych radzionkowian. Wcześniejsze obserwacje oraz zebrane na podstawie rozmów informacje wskazywały na wysoki poziom optymizmu mieszkańców i ich psychospołeczny dobrostan. Aby to ogólne wrażenie zilustrować liczbami, postanowiono zadać ankietowanym radzionkowianom kilka wskaźnikowych pytań o charakterze skali postaw.

Jednym ze wskaźników psychologicznego dobrostanu była ocena zadowolenia z zamieszkiwania w gminie. Ankietowani mieli określić tę cechę na dziesię-ciopunklowej skali, gdzie I oznaczało całkowity brak zadowolenia, a 10 całkowite zadowolenie. Średnia wartość we wszystkich zebranych ankietach wynosiła 8,75 punktów, co świadczy o znacznym zadowoleniu mieszkańców z zamieszkiwania w Radzionkowie. Wynik ten pozwala także w pewnym stopniu tłumaczyć deklarowany optymizm radzionkowian i ich psychospołeczny dobrostan, na który wskazują pozostałe dane. Zadowolenie z zamieszkiwania w Radzionkowie wyrażali także badani w trakcie wywiadów grupowych: