img026

samogłoską za pomocą dwuznaku, który się składa z litery dla odnośnej spółgłoski twardej oraz następującej po niej litery y, np. szye, wzakonye, zyemye, nyeszyedzal, lyosem, lyud. Jest wreszcie widoczny wysiłek bardziej konsekwentnego rozróżniania głosek i oraz y. Mianowicie litera y prawie bez wyjątku oznacza głoskę y (na 700 wypadków tylko 15 razy ma ten znak wartość i), np.: blogoslawyony, myslycz, prawych, zyemsczy, litera y oznacza przeważnie i, np.: pyrzwy, yze, Dawyda, lyst, ale także y, np.: psalmy, wypowyada, poczynaye, glosznych; wreszcie litera i stosunkowo rzadziej używana oznacza albo i, np.: wycszyelicz, skaził, vbogich, potrzebiznach, alboy, np.: szukayączich, yęzikyem, dobitka, przebitce, weszkriczu.

{ Niedoskonałość naszej średniowiecznej pisowni musiała wywoływać niezadowolenie światlejszych ludzi. Budziło się pragnienie naprawy i uporządkowania tego stanu rzeczy.

Na takim tle pojawia się pierwszy polski traktat ortograficzny Jakuba Par-koszowica z Żurawicy Należał on do czołowych przedstawicieli umysłowego życia połowy XV stulecia, był profesorem i trzykrotnie rektorem Akademii Krakowskiej, doktorem dekretów, kanonikiem krakowskim i rządcą parafialnego kościoła na Skałce. Traktat był wygotowany około r. 1440. Z anonimowego wstępu dowiadujemy się,' że pobudką jego opracowania było przywiązanie do sławnej mowy ojczystej (famosissima Polonorum lingua), była dbałość o jej najlepszą użyteczność i patriotyczna ambicja, by naród polski nie był pod tym względem zacofany.

Przypuszczenie W. Wisłockiego **°, że Parkoszowic pozostawał pod wpływem Jana Husa, wielkiego reformatora czeskiej ortografii, wydaje się prawdopodobnym. Ale duchownemu i ulubieńcowi Zbigniewa Oleśnickiego ani wypadało, ani było bezpiecznie zdradzać związki z potępionym kaeerzem. Starał się przeto Parkoszowic zatrzeć ślady tej zależności, co zresztą nie wyszło pracy na dobre, bo poddawało mało praktyczne pomysły.

Wysiłek nowatorski Parkoszowica szedł w kierunku ustalenia odrębńych /wty/oy liter dla odnośnych odrębnych fonemów, a więc skutecznego rozwiązania tego podstawowego problemu, który zaciążył nad losami polskiej pisowni, a wy-c    niknął z rozbieżności przejętego z zewnątrz alfabetu, nie mogącego zaspokoić

/ f- rodzimych potrzeb. Trzeba było tedy litery pomnożyć, wprowadzając nowe. Rezultaty pracy naszego reformatora tak się przedstawiają:

Głoska	Litera	Przykłady:
		W pisowni Parkoszowica	W pisowni współczesnej
a	a	tak	tak
a	aa	Adaarri daal	Adam dał
0	0	ktho rossa	kto rosa
6	00	othoosz mood	otóż miód
U	u (w)	umei/ virzchu (wsta)	umiej wirzchu. (w usta)
u	uu	kaptuur knur	kaptur kur
e	e	ye n/oye thobe	je (zaimek) moje tobie

Głoska	Litera	Przykłady:
			W pisowni współczesnej
		W pisowni Parkoszowica
e	ee	rąeego sslee gee umee	mego swe je (od jeść) umie
i	i y V	polski yapissal ssovitho virz-	polski napisał sowito wi(e)rz-
		ćhu pige lis mika figi ńiski;	chu pije lis Mika (Mikołaj)
		ludzy\ bszyslkych ij pysryery	figi niski; ludzi; wszyst-
		W	kich i pismem bił
y	i y	gazik abi bodri bich bil lis ryi-	język aby biodry bych był
		kaa yisski pissno przedlu-	łys(y) myka (pomyka) ny-
		szil; bszyslkych poloszysch	ski (od Nysa) pyszno przedłużył; wszystkich położysz
e	0 ą	gazik sszo bądze sszandze	język się będzie siędzie
		bgijma ijoczi; bądze	w imię jęczy; będzie
9	0 00	okreąleąo pissac; rzeasa x00dz	okrągłego pisząc; rząsa ksiądz
		ijaakaa	jąka
b	b	gruube bartka sbavoneqo bich	grube Bartka zbawionego
		bil	bych był
	b	tobe ąrubei/e obecada bjjl	tobie grubieje obiecada bił
C	c	chce pissac cało	chce pisząc cało
Ć	$>	pissaę oęec meeę ęeilaęu ęalu ęi	pisać ociec mieć cielęciu cia-
			łu ci
ó	cz	czas uczifnyl	czas uczynił
d	d	doskonale bsdluszaa bodri da	doskonale wzdłuża biodry da
i	dz	bądze qdze sszadze dzaal dzoo-	będzie gdzie siędzie dział
		sla	dziąsła
S	dz	X00dz	ksiądz
i	dz	ąoiszdz	gwiżdż
f	ff	ffitaa	chwyta
r	f	figi	figi
9	9.	qdze podług theąo fiąi ąrubeije	gdzie podług tego figi gra-
			bieje
X	ch	chce bszystkych zirzchu chcą-	#chce wszystkich wi(e)rzchu
		lebąe bich	chwalebne bych
j	g a y	gazik gee geąo gestii pige; umej)	język je jego jest li pije;
		ryoye ąrubeije ijeszem ije j/0-	umiej moje grubieje jeżem
		czi; bisyaye	je jęczy; wyznaje
k	k q	ktho gozik krothke yisski-, qbas	kto język krótkie nyski; kwas
l	t	polski doskoycde ludzy chva-	polski doskonale ludzi chwa-
		lebye król lis	lebne król lis
l	l	cal kaal lis pissal poloszysch	cał(y) kał łys(y) pisał poło-
		ąlossu bital	żysz głosu wylał
m	n	pissntery thary gerąo ryeeąo	pismem tam jemu mego
		ryikaa	myka
m	m	umej/ meeę masto mika	umiej mieć miasto Mika

97