IMG52 (3)

40

ARGONAUCI

pouczony przez Medeę zdobył złote runo (czary Medei uśpiły smoka, który pilnował runa) i uciekł.

Gdy Ajetes odkrył, że Jazon uciekł zabrawszy runo i uprowadziwszy jego córkę, rzucił się w pościg za okrętem. Medea, która to przewidziała, zabiła swego brata Apsyrtosa, którego zabrała ze sobą, i rozrzuciła jego szczątki po drodze. Ajetes stracił czas na zebranie tych szczątków, a gdy skończył, było już za późno, aby myśleć o dogonieniu zbiegów. A więc zabrał ze sobą szczątki swego syna i dotarł do najbliższego portu, którym było Tomis na zachodnim wybrzeżu Morza Czarnego, i tam pochował dziecko. Lecz przed powrotem do Kolchidy wysłał kilka oddziałów swych poddanych w pościg za Algo, uprzedzając ich, że jeśli nie sprowadzą Medei, poniosą śmierć zamiast niej.

Według innej wersji Apsyrtos został wysłany przez Ajetesa w pościg za siostrą, ale Jazon z pomocą Medei, zabił go w zdradziecki sposób w świątyni poświęconej Artemidzie u ujścia Dunaju (Istros). W każdym razie Argonauci nadał płynęli w kierunku Dunaju i przepłynęli rzeką w górę aż do Adriatyku (w okresie, gdy powstała ta wersja mitu, Dunaj lub Istros uważany był za arterię rzeczną łączącą Morze Czarne z Adriatykiem). Zeus rozgniewany zabójstwem Apsyrtosa zesłał burzę, która zepchnęła okręt z kursu. Wówczas okręt przemówił i wyjawił gniew Zeusa. Dodał, że gniew ten nie minie, dopóki Argonauci nie zostaną oczyszczeni przez Kirke. Okręt popłynął zatem w górę rzeki Ery-danu (Padu) oraz Renu przez kraje Ligurów i Celtów. Stamtąd dotarli do Morza Śródziemnego, opłynęli Sardynię i dotarli do wyspy Ajaja, królestwa Kirke (niewątpliwie chodzi o półwysep Monte Circeo, na północ od Gaety, między Lacjum i Kampanią). Tam czarodziejka, która podobnie jak Ajetes była córką Słońca, a tym samym ciotką Medei, oczyściła herosa i przeprowadziła długą rozmowę z dziewczyną, ale zdecydowanie odmówiła Jazonowi gościny w swym pałacu. Wobec tego okręt znowu podjął swoją tułaczą drogę i kierowany na polecenie Hery przez samą Tetydę przepłynął Morze Syren. Tam Orfeusz zaśpiewał tak piękną pieśń, że herosi wcale nie mieli chęci ulec wezwaniu -» syren. Tylko jeden spośród nich, Butes, dotarł wpław do skały czarodziejek, ale Afrodyta uratowała go, porwała i osiedliła w Lilybeum (dziś Marsa -la) na zachodnim wybrzeżu Sycylii.

Następnie okręt Argo napotkał cieśninę Charybdy i Skylli, potem błędne wyspy (niewątpliwie chodzi tu o Wyspy Liparyjslue), ponad którymi unosiła się chmura czarnego dymu. Wreszcie przybyli do Korkyry (dziś Korfu), do kraju Feaków, których królem był Alkinoos. Tam też spotkali Kolchów - wysłanych przez Ajetesa w pościg za nimi. Kolchowie zażądali od AUcinoosa wydania Medei. Alkinoos po naradzeniu się z żoną Arete odrzekł, że zgodzi się oddać im Medeę, jeśli badanie wykaże, że jest ona dziewicą. Ale jeśli byłaby ona już żoną Jazona, wówczas powinna z nim zostać. Arete potajemnie dała znać Medei o tej decyzji Alki-noo&a i Jazon pośpiesznie spełnił warunek, który miał uratować Medeę. Alkinoosowi nie pozostało nic innego, jak odmówić wydania młodej kobiety. Kolchowie nie mieli odwagi powrócić do swej ojczyzny i osiedli w kraju Feaków. A Argonauci znowu ruszyli na morze.

Ledwo opuścili Korkyrę, gdy burza zapędziła ich ku Synom, na wybrzeżu Libii. Tam musieli przenieść okręt na własnych ramionach aż do jeziora Trilonis.

Dzięki Trytonowi, bogu jeziora, znaleźli przejście na morze i podjęli podróż w kierunku Krety. Ale w czasie tej drogi stracili dwóch towarzyszy: Kantosa i Mopsosa (którzy zresztą nie występują na wszystkich listach Argonautów przekazanych przez tradycję, — powyżej).

Na Krecie, w momencie przybijania do brzegu, natrafili na olbrzyma -* Talosa. jak gdyby potwornego robota, wykonanego przez Hefajstosa, któremu Minos powierzył zadanie bronienia wyspy przed jakimkolwiek okrętem przybijającym do brzegu. Wyrywał on z brzegu olbrzymie głazy i rzucał nimi z daleka na przepływające okręty, aby odpędzić je od brzegu. Trzy razy dziennie robił on obchód wyspy. Olbrzym ten był nie do zranienia, ale miał koło kostki, pod bardzo grubą skórą, żyłę, która była siedliskiem jego życia. Otwarcie żyły oznaczałoby śmierć Talosa. Medea poradziła sobie z olbrzymem dzięki swoim czarom. Doprowadziła go do szału nasyłając na niego złudne przywidzenia i-sprawiła, że rozdali on sobie tę żyłę przy kostce o skałę. Natychmiast umarł, Argonauci wylądowali i spędzili noc na brzegu. Nazajutrz wznieśli świątynię ku czci Ateny Minojskiej i odpłynęli.

Na morzu Kreteńskim zaskoczyła ich ciemna, tajemnicza noc, która sprawiła, że zostali narażeni na największe niebezpieczeństwo. Jazon błagał Feba, aby wskazał im drogę w ciemnościach. Wówczas Fojbos--Apolion wysłuchał jego prośby i rzucił płomienną smugę, która im wskazała bardzo blisko okrętu maleńką wyspę z archipelagu S po rad, gdzie mogli zarzucić kotwicę. Wysepkę tę nazwali Anafe (Wyspa Objawienia) i wznieśli na niej świątynię poświęconą Fojbosowi Promienistemu. Ale brakowało na tej skalistej wysepce darów, aby godnie odprawić pierwszą ofiarę. Dlatego też złożyli w rytualnej ofierze wino zamiast wody. Służebne feackie, które Medea otrzymała w darze ślubnym od Arete, widząc tę ofiarę wpadły w śmiech i zuchwale żartowały sobie z Argonautów. Argonauci zaś też odpowiedzieli żartami i nastąpiła wesoła scena, którą powtarza się za każdym razem, gdy na tej wyspie obchodzi się uroczyste składanie ofiar ku czci Apollona.

Potem Argonauci zawinęli na Eginę i płynąc wzdłuż Eubei dotarli do Jolkos zakończywszy w cztery miesiące swą okrężną podróż i przywożąc złote runo. Jazon poprowadził następnie Argo do Koryntu, gdzie poświęcił okręt jako wotum Posejdonowi.

Mit, bardzo złożony, jest wcześniejszy w swym pierwotnym zalążku od opracowania Odysei, która wspomina już o bohaterskich czynach Jazona. Jest nam znany przede wszystkim dzięki długiemu, uczonemu poematowi Apolloniosa z Rodos, który go opowiada ze szczegółami. W starożytności cieszył się dużą popularnością; w końcu powstał z niego cykl, z którym wiązano ściślej lub luźniej liczne mity lokalne. Podobnie jak poematy homeryckie, tak i przygody Argo były tematem dramatów oraz innych utworów. Szczególnie pociągały poetów dzieje Medei (-» Medea, — Jazon). os

A . G e n e r a I i a: Pi. P. 4; Apd. BibL I 9,16 n.; A. R.; Val. FI.; Orph. Arg.-D.S.IV40n.;Tzel.inLyc. l75;Hyg.Fab.12; 14-23; Ov.Jtfrt. VIII n. Katalogi:Pi. A4,171 n.;A.R.I23n.;por.schol. 177;Hy%.Fab. 14; D.S. IV 41; Siat. Theb. V 398 n.; Val. FI. 1352 n. (por. wyd. Burmanna ad loc.y, Orph. Arg 118 n. Por. O. Jcsscn, dissert. Berlin 1889; R. E.G. 1890, s. 207n.; Preller-Robert,\fyth. II,s.?70n.;E. Lićnard, w: Latomus 1938, s. 240-255.

ARION

41

B. 2 c g I u g a: a) Lcmnos: Apd. Bibl. 19,17; A. R.1607 a;tchol. ad 609;

615; Schol. in //. Vłł 468 n.; Val. FI, II77 n.;Hyg.Fab. 15 — Hypsipyle, — Toas. b) Kyzikos: Apd. BibL 19,18; A. R. 1935 n.;Val. FI. II634 a; III 1 n.; Hyg. Fab. 16. - Kyzikos. c) Hylas: Apd. BibL 19,19; A.R. 11207 n.; Schol. in 1290; Val. FL III 521 n.; Theoc. XIII; Ant. Lib. 26; Prop. 120,17 n.; Hyg. Fab. 14;Steph. Byz. *.v. 'ApctaL d) Bebrykowie: Apd. Bibl. 19,20; A. R. n I n.; Theoc. XIII27 a; Vaf. FL. IV 99 a; Hyg. Fab. 17, Lad. Plac. in Stal. Theb. III 353; Serv. in Vcrg. Aen. V 373. e) Fineus: Apd. Bibl. 19,

21; A.R. II176 n.; schol. ad 177,178,181; Schol. in Od. XII69; Val. FI. IV 422a;Hyg.Fab. I9;Serv.in Verg..den. III209;D.S.IV43n.-* Fineus.0 Skały kyanejskie: Apd. Bibl 19,22; A. R. II317 a; 549 a;Val. FI. IV 561 n.; Hyg. Fah. 19. g) Kolchida: Apd. Bibl. 19,23 i 24; A. R. 0 720 n.; III I a; IV1-240 i schol.; Val. FI. VI—VIII139; Hyg. Fab. 14; 18;23;Tzet.inLyc. 890; D. S. IV 48; Ov. Met. VII l-l 58; Pi. P. 4, 394 a; - Jazon, - Medea. h) Powrót: Apd. BibL 19,24 n.; A. R. IV 576 do końca księgi; Hyg. Fab. 14; 23;D.S.IV56. — Talos, Medea, Triton. Co się tyczy całości podania por. E. De lagę, La Geograpkie dansles A rgonauiiąues d Apollonios de Rhodes, Paris-Bordeaiu 1930, i cytowaną tam bibliografię.

ARGOS (Apyoę) - 1. Mitologia zna pierwszego Argosa, syna Zeusa i Niobe, który po matce był potomkiem Okeanosa i Tethys ( -» tab. 17, s. 223). Niobe była pierwszą z kobiet śmiertelnych, które Zeusowi dały potomstwo. Argosowi przypadło w udziale królestwo Peloponezu, które nazwał ,,Argos” (nazwę tę nadano miastu i krainie, która je otacza, Argol idzie). Poślubił on Euadne, córkę Strymona i Neajry (lub też Okeanidy Pejto), i miał z nią czterech synów (tab. 18), a na temat innej wersji -» tab. 17. Uważa się, że Argos wprowadził do Grecji sztukę uprawiania roli i siewu zbóż.

2.    Najbardziej znanym jednak Argosem (zwykle pod zlatynizowanym imieniem Argus) jest prawnuk poprzedniego. Według jednych miał on tylko jedno oko, według innych - cztery; jedną parę oczu skierowaną naprzód, a drugą - do tyłu. Inne wersje wreszcie przypisują mu nieskończoną ilość oczu rozrzuconych po całym ciele. Obdarzony niezwykłą siłą, uwolnił Arkadię od byka, który pustoszył tę krainę. Potem obdarł go ze skóry i sam ją przyoblekł. Następnie zabił satyra, który wyrządzał szkody Arkadyjczykom i porywał ich stada. Zabił jeszcze ponadto -» Echidne, potworną córkę Tartaru i Gai (Ziemi), która napadała na wędrowców. Zaskoczył ją w czasie snu i w ten sposób się z nią uporał. Hera zobowiązała go następnie, aby strzegł krowy -* Io, o którą była zazdrosna: w tym celu, Argos przywiązał zwierzę do oliwki, która rosła w świętym gaju w Mykenach. Mógł jej pilnować dzięki swym licznym oczom, gdyż zawsze tylko połowa jego oczu spała: zawsze miał tyle samo oczu otwartych, ile zamkniętych. Ale Hermes otrzymał od Zeusa polecenie uwolnienia Io, była to bowiem kochanka Zeusa. Różne są wersje na temat tego, jak Hermes wykonał to polecenie: raz powiada się, że zabił on Argosa rzuconym z daleka kamieniem, raz, że go uśpił grając mu na flecie Pana, raz wreszcie, że pogrążył go w magicznym śnie, dzięki swej boskiej różdżce. W każdym razie Hermes zabił Argosa. Hera, aby unieśmiertelnić swego sługę, przeniosła jego oczy na upierzenie ptaka, który jej był poświęcony, na pawia.

3.    Trzeci Argos jest synem -» Friksosa i Chalkiope. Urodził się w Kolchidzie i tam się wychowywał; ale opuścił Kolchidę i wyruszył, aby domagać się spadku od swego dziadka, Atamasa. Jako rozbitek znalazł się na wyspie Aria, gdzie, podobnie jak i jego bracia Frontis, Melas i Kytissoros, został przyjęty przez Argonautów. Inna wersja podaje, że spotkanie Argosa z Jazonem nastąpiło u Ajetesa w Kolchidzie. On to bowiem, za pośrednictwem swej matki, sprowokował pierwsze spotkanie Jazona z Medeą. Powrócił razem z

Argonautami. W Grecji poślubił córkę Admeta, Peri-mele, i miał z nią syna Magnesa (tab. 33).

4. Argos, który zbudował okręt Argo (-* Argonauci) i uczestniczył w wyprawie po złote runo, jest czwartą postacią, którą niekiedy rozróżnia się od poprzednich (i wówczas uważa się go za syna Arestora - pochodzenie to zresztą potwierdzone jest również dla Argosa 2), a niekiedy myli się go z synem Friksosa (-»powyżej nr 3). os

1. Apd. Bibl II1,1 n.; Hyg. Fab. 123; 145; 155; Paus. II 16,1; 72& 34,5;III4,1. 2.Apd.Bibl.II1,2;Hyg. Fab. MS.Macr.l 19, !2;Prop.I3,

20; Ov. Met. 1583-750. 3. Hyg. Fab. 14; A. R. U 1122 a; Apd. BibL 18.

9. 4. Schol. io A. R. 14; Ptol. łleph. 2; A. R. 1324 a Por. też Roscher. Lex. s. v. Panoptes.

ARGYRA (Apyupa) - nimfa źródła arkadyjskiego. Pokochała ona pięknego i młodego pasterza imieniem Selemnos. Miłość jej trwała tak długo, dopóki Selemnos był młody, a gdy stracił urodę, porzuciła go. Selemnos z rozpaczy umarł i został przemieniony przez Afrodytę w rzekę. Ale, gdy mimo swej przemiany nadal cierpiał z powodu miłości, Afrodyta' obdarzyła go zdolnością zapominania wszelkich zmartwień. Dlatego też wszyscy, mężczyźni i kobiety, którzy kąpią się w rzece Selemnos, zapominają o swej nieszczęśliwej miłości, os

Paus. Vn 23,1-3.

ARIADNA (ApióSyą) - córka Minosa i Pasifae (tab. 28). Gdy -»Tezeusz przybył na Kretę, aby walczyć z Minotaurem, ujrzała go i zapałała do niego gwałtowną miłością. Aby ułatwić Tezeuszowi znalezienie drogi w Labiryncie, więzieniu Minotaura, dala mu kłębek nici, który Tezeusz rozwijał i w ten sposób mógł odnaleźć drogę powrotną. Następnie uciekła wraz z nim, aby ujść przed gniewem Minosa. Ale nie dotarła do Aten. Gdy się zatrzymali na wyspie Naksos, Tezeusz porzucił ją śpiącą na brzegu. Autorzy w rozmaity sposób tłumaczą tę zdradę. Bądź to, że Tezeusz kochał inną kobietę i dlatego porzucił Ariadnę, bądź też stało się to na polecenie bogów, ponieważ losy nie pozwalały mu jej poślubić. Ale Ariadna, gdy nad ranem się obudziła i zobaczyła znikające w oddali żagle okrętu swego kochanka, niedługo po nim rozpaczała. Wkrótce przybył Dionizos wraz ze swym orszakiem. Bóg jechał na rydwanie zaprzężonym w pantery. Urzeczony urodą młodej kobiety Dionizos poślubił ją i zabrał na Olimp. Jako dar ślubny ofiarował Ariadnie złoty diadem, dzieło Hefajstosa. Diadem ten następnie stał się konstelacją ( -» również Tezeusz).

Ariadna miała następnie z Dionizosem dzieci, które nazywały się Toas, Stafylos, Ojnopion i Peparetos. Inna tradycja podaje, że Ariadna została zabita na wyspie Dia (później identyfikowanej z Naksos) przez boginię Artemidę na polecenie Dionizosa ( -* inne wersje mitu o Ariadnie pod hasłem Tezeusz, s. 348 i n.) os

Apd. Ep. 19; Phi. Thes. 20; Paus. 120,3; X 29,4;Guu!L LX1V 1I6ł; Ov. Jfcr. X;A/<L VIII174 n.; Hyg. Fo6.43; por. &/. XI321 n.: Prop. 13,1 a Erat. 5. Por. A. von Salis, Theseus wid Ariadnę, Festchr. d. Arch. Ges. zu Berlin 1930; A. M. Manili, IImitodiArianna..., A.e R. 1932.S. 60-97; 121-142.

ARION (Aptaw) - muzyk z Lesbos, który uzyskał od swego władcy, tyrana z Koryntu, Periandra, pozwolenie na wędrówki po Wielkiej Grecji i Sycylii i na zarabianie pieniędzy śpiewem. Po jakimś czasie chciał powrócić do Koryntu. Ale niewolnicy i marynarze