IMG 95 (5)

324 • satyrowie

niem S. nazwano planetę Układu Słonecznego. • W zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie znajduje się dzbanek z kamionki z XVII w., na którym umieszczono personifikacje sześciu planet-bogów (m.in. S.), oraz zegar stołowy z XVI w. z personifikacjami planet i znakami zodiaku. Patrz także Astrea, Faun, lustitia, Janus, Japet, Junona.

satyrowie, greckie bóstwa lasów i gór. Weseli towarzysze orszaku -»Dionizosa. Zwano ich niekiedy sylenami, Rzymianie nazywali je faunami. Przedstawiani są jako pół ludzie, pół kozy, z różkami na czole. Czasami mieli ogon kozi lub koński. Interesowały ich kobiety i wino. Najbardziej bały się s. ->nimfy, gdyż pod ich adresem kierowali oni ordynarne zaloty. Byli nieokrzesani, bali się s. nawet zwykli ludzie, których nierzadko straszyli. Jako uosobienie dzikiej natury i dionizyjskiego żywiołu są przedstawieni w Cyklopie Eurypidesa, stanowiąc chór tego dramatu satyrowego, od których imienia wywodzi się jego nazwa.

• Zachowało się wiele wizerunków s. na wazach, a także wiele posągów, wśród nich kopie Satyra Praksytelesa Mt. lub Lizypa (IV w. p.n.e., Watykan; Galeria Borghese, Rzym). Pierwszym dziełem Praksytelesa Mt. (IV w. p.n.e.) był tzw. Satyr nalewający (znany z wielu kopii, w tym najlepsze w Dreźnie w Staatliche Kunstsammlung). Posąg s. wykonał ten rzeźbiarz także dla świątyni Dionizosa w Me-garze. Uzypowi przypisuje się m.in. wykonanie posągu Sylen Borghese, przedstawia on -» Sylena trzymającego na ręku małego Dionizosa (Luwr, Paryż). Przedstawiali ich także wielcy artyści: A. Durer, P.R Rubens, a nawet P. Picasso (Satyr z nimfami, 1950, Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork). Marmurowa kopia rzymska z II w. - Odpoczywający Satyr - znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie. Polscy poeci chętnie nawiązywali w swoich utworach do tych bóstw, np. J. Kochanowski w utworze Satyr albo Dziki mąż (1563). Patrz także Antio-pa, Atlantyda, dytyramb, Faun, Midas, najady, oready, Pan.

Schojneus, król -> Beocji, ojciec znanej towczyni -> Ata-lanty, którą jako dziecko rozkazał zostawić w lesie, ponieważ nie chciał mieć córki, lecz syna. Patrz także Hippo-menes.

Scylla patrz Skylla

Selene (rz. Luna - 'księżyc'), grecka bogini księżyca, uosobienie księżyca. Córka -» Hyperiona i -> Tei, siostra -»Heliosa i -> Eos. Z -> Zeusem miała córkę Pandeję. S. przed-

Semiramida • 325

stawiana była jako młoda i piękna kobieta, powoli jadąca po niebie srebrnym rydwanem, zaprzężonym w dwa białe konie (lub woły, krowy). Ukochanym jej byt piękny pasterz —> Endymion, którego na prośbę S. Zeus pogrążył w wiecznym śnie, obdarzając wieczną młodością. Była utożsamiana z —» Artemidą, z —> Hekate itp. • Posąg bogini znajduje się w Watykanie (rzymska kopia greckiego oryginału z III w. p.n.e.), jej wizerunek spotykamy na ołtarzu Zeusa w —» Per-gamonie (II w. p.n.e.); zachowały się także malowidła wazowe z wizerunkiem S. oraz reliefy. Patrz także Astarte. Semele, Thyone, córka króla Teb —» Kadmosa i —» Harmonii. Kochanka —»Zeusa, któremu urodziła syna —» Dionizosa. Zazdrosna —> Hera przebrana za niańkę namówiła ją, aby zażądała od Zeusa ukazania się w pełnym majestacie, a gdy ten odmówił - odtrąciła go. Zagniewany Zeus przybył wśród gromów i błyskawic, po czym poraził ją swym piorunem, z martwej zaś —> Hermes wydobył żywy płód i zaszył w udo Zeusa, chroniąc go tym samym przed zemstą Hery. Po trzech miesiącach Zeus wydał na świat Dionizosa. S. zaś dorosły już bóg wina Dionizos, przekupując żonę —» Hadesa —> Persefonę, wyprowadził ze świata podziemnego i wprowadził na Olimp, gdzie stała się nieśmiertelna i występowała pod imieniem Thyone. Historię S. znamy głównie z—> Metamorfoz (ks. III, w. 259 n.) Owidiusza. Jako matkę Dionizosa wspomina ją Eurypides w Bachantkach, przedstawiających wprowadzenie kultu Dionizosa do Teb i porażenie dionizyjskim szałem (mania) prześmiewczych sióstr S., a wśród nich —>Agaue, która pod wpływem szału rozszarpała własnego syna —> Penteusza. • Oratorium Semele (1743) skomponował G.F. Haendel. Patrz także Atamas, Ino, Telksinoe, Zagreus. Semiramida, Semiramis, córka syryjskiej bogini Atargaty-dy, zwanej Decreto. Porzucona jako niemowlę, wychowywana była przez gołębice do czasu, aż znalazł ją pewien pasterz. Pierwszym jej małżonkiem był dowódca asyryjski, Onnes. Towarzyszyła mu w oblężeniu Baktry, jej rady zaś przyspieszyły zdobycie miasta. Kolejnym małżonkiem był król —» Ninos, założyciel Niniwy nad Eufratem. Po jego śmierci, do której miała się przyczynić, wstąpiła na tron. Rozumem przewyższała wszystkich władców. Założyła wiele miast. Miała liczne romanse, a nawet pomawiano ją o współżycie z własnym synem, Ninyasem. Na tarasach pałacowych gmachów Babilonu założono dla niej cudowne ogrody, zaliczane do siedmiu cudów świata. Po śmierci zmieniła się w gołębicę i wzleciała do nieba. Znano