IMGA51 (3)

taforą bardzo mało pozostawiającą wyobraźni słucha-cza. Tego rodzaju spłaszczenie i formułowany expressii verbis morał przekształcają potencjalną baśń w opowieść ku przestrodze, w której wszystko zostaje powie- > dziane do końca. W ten sposób nie może ona zyskać dla 1 słuchacza żadnego osobistego znaczenia, słuchacz bo- J wiem nie może uruchomić przy jej odbiorze własnej wyobraźni. Perrault, święcie przekonany, że cel opo- J wieści da się wyłożyć w sposób racjonalistyczny, ujmuje wszystko tak jednoznacznie, jak to tylko możliwe. Gdy na przykład dziewczynka rozbiera się i kładzie do łóżka obok wilka, a wilk powiada, że ma duże ręce, ] aby ją mocniej uścisnąć, sytuacja staje się tak oczywi- ~ sta, że nie zostawia żadnego pola wyobraźni. Ponieważ na tak bezpośrednią i jasną próbę uwiedzenia bohaterka nie reaguje ani ucieczką, ani oporem, to albo jest' ^ niemądra, albo chce, by ją uwieść. W obu tych przypadkach trudno się z nią identyfikować. Tego rodzaju szczegóły sprawiają, że Czerwony Kapturek nie jest już naiwną, uroczą dziewczynką, która dała się zwieść i zlekceważyła ostrzeżenia matki, pozwalając sobie na przyjemności, jakie na poziomie świadomym uważa za całkowicie niewinne, ale zamienia się po prostu w upadłą kobietę.

Jeżeli dziecku wykłada się szczegółowo, jaki sens ma mieć dla niego dana baśń, niszczy się całą wartość ba-śni. Perrault postępuje jeszcze gorzej — wbija ten sens do głowy. Każda dobra baśń jest wielopłaszczyznowa i ma wiele znaczeń; tylko samo dziecko może wiedzieć. J które z nich są dla niego ważne w danym momencie W miarę dorastania odkrywa ono wciąż nowe aspekty ] baśni dobrze znanych, co dowodzi mu, że jego zdolność j rozumienia naprawdę dojrzewa, skoro w tej samej opo* •» Wieści znajduje wciąż tyle nowego. Ale możliwe to jest tylko wtedy, jeżeli dziecku nie wyłuszcza się z dydak* tycznymi intencjami, o czym to niby jest dana historia Baśń może uzyskać prawdziwą wagę w życiu dzieci jedynie pod tym warunkiem, że ono samo, w sposób

spontaniczny i intuicyjny dochodzić będzie do jej ukrytych znaczeń. Tego rodzaju proces sprawia, że opowieść nie jest czymś, co dziecko otrzymuje gotowe, lecz tym, co częściowo samo dla siebie stwarza.

Bracia Grimm podają dwie wersje omawianej baśni, co jest u nich bardzo rzadkie.¹ W obu wersjach bohaterka nazywana jest Czerwoną Czapeczką, a to dlatego, iż „w czerwonej aksamitnej czapeczce było jej tak ładnie, że nie chciała już nic innego nosić".

Główny temat baśni to — podobnie jak w Jasiu i Małgosi — lęk. że się zostanie pożartym. Podstawowe konstelacje psychologiczne, które wspólne są wszystkim ludziom i powtarzają się w procesie rozwoju każdego z nas, prowadzić mogą do ukształtowania się bardzo różnych przeznaczeń ludzkich i zupełnie odmiennych osobowości, zależnie od tego, jakie inne jeszcze doświadćzenia stają się udziałem danej jednostki i w jaki sposób je ona przeżywa. Podobnie w baśniach pewna ograniczona liczba podstawowych tematów ujmuje bardzo różne aspekty doświadczeń ludzkich; wszystko wszakże zależy od sposobu, w jaki rozwijany jest dany motyw, i od kontekstu wydarzeń, w których się on pojawia. Baśń Jaś i Małgosia obrazuje trudności i lęki dziecka, zmuszonego porzucić zależność od matki i uwolnić się od przytwierdzenia do wczesnych tendencji oralnych. Czerwona Czapeczka natomiast podejmuje pewne podstawowe problemy, z jakimi ma do czynienia dziewczynka w wieku szkolnym, jeśli w jej nieświadomości żywe są wciąż jeszcze przywiązania edypalne, co naraża ją na niebezpieczeństwo uwiedzenia.

W obu baśniach dom położony w lesie oraz dom rodzinny są tym samym miejscem, tylko dziecko przeżywa je całkowicie odmiennie z racji zmian zaszłych w jego sytuacji psychologicznej. We własnym domu, pod opieką rodziców, Czerwona Czapeczka to pogodne dziecko w wieku dojrzewania, zdolne w pełni radzić

23

1

Pierwsze wydanie zbioru braci Grimm, zawierające Czerwoną Cza-paczką, ukazało się w 1812 roku, a więc przeszło sto lat po publikacji Perrault.