IMGF86 (2)

Droga rymu

Rym pierwotny

W piasku nadrzecznym bawią się dzieci. Patrzcie, jak zbierają kamyki starte w nurtach recki, wygładzone, płaskie. A teraz jedno z dzieci nadbiega, śmiech powiększa mu twarz, radość podwyższa ruchy. Znalazło dwa kamienne krążki o jednakowym obwodzie i jednakowej grubości i cieszy się z tego trafu. Dwa krążki, tak bardzo do siebie podobne! Patrzcie, jak je przykłada do siebie, jak rytmicznie uderza nimi o siebie, jak jeden kładzie nad drugim, by lepiej ogarnąć ich podobieństwo; patrzcie, patrzcie, bo powstaje tu rzecz ciekawa: rym kamyków.

Słowa, podobne do siebie brzmieniowo, musiały działać na pierwotnego człowieka, jak owe dwa kamyki na dziecko: bawiły go, skłaniały go do zestawień. Zapewne była to początkowo igraszka. Żart. Można też przypuszczać, że reakcją, jaką rym budził pierwotnie, był śmiech, śmiech wesołości. Igrasz-lowe zadanie udało się; radość.

Gdy z czasem podobieństwa fonetyczne spodobały się pierwotnemu uchu, gdy zbremiewanie się słów, ich dźwiękowa bliskość zaczęły sprawiać słuchową preyjemnolć, była to nowa radość, czysta radość ucha. Stały mu się miłymi jak najbliższe podobieństwa fonetyczne, jak najbardziej podobne, jaskrawo podobne. A Jdedy dwa słowa będą brzmieniowo najbardziej zbliżone ? Wtedy, kiedy będą najkrótsze i kiedy brzmienia ich różnić się będą między sobą tylko o tyle, aby jeszcze mogła istnieć między nimi różnica znaczeń. Raj, maj — różnią się tylko jedną spółgłoską; gdyby tej różnicy nie było, mieliby śmy już do czynienia z jednym i tym samym słowem, bo oba brzmienia byłyby te same. W najkrótszych słowach dwuzgłoskowych (siła, mila) zachodzi to samo; wyjąwszy jedną spółgłoskę, brzmienia są równe. Równość brzmieniową, zawarta w przytoczonych przykładach, zawiera granice, które w późniejszych teoriach wersyfikacji stały się podstawą definicji rymu. Cóż to więc byl rym? Była to najdalej idąca równość brzmieniowa najkrótszych słów.

Mimo swych igraszkowych początków jest rym ważnym czynem człowieka. Jest on dodatkiem do natury. Zestawiony z rytmem ma tę wyższość, żc jest bardziej ludzki. Rytm jest rozpowszechniony w całej przyrodzie, znajduje się w każdej jej dziedzinie i w licznych odmianach Zwierzęta biegną rytmicznie, gałęzie drzew kołyszą się rytmicznie, ciężar na sznurze waha się rytmicznie, organizm człowieka z natury swej wykonuje ruchy rytmiczne. Rytm jest właściwością materii i od najdawniejszych czasów miał go człowiek w sobie i dokoła siebie. Rym zaś jest czynem człowieka, jest wyłącznym czynem człowieka. Jak słowo.

Nic dziwnego, żc i treść słów rymowanych ma swą wymowę. Upizyto-I mnijmy sobie to; by rymy mogły pojawić się w wierszach; musiały wprzód istnieć w mowie. By można było śpiewać Bogu rodzica dziewica, musiała wprzód mowa wytworzyć takie właśnie współbrzmienia, jak rodzica i dziewica. Dobrze, lecz cóż to oznacza, że mowa wytworzyła słowa współbrzmiące? To oznacza, że między treścią słów współbrzmiących człowiek, który Je stwarzał, widział lub wyczuwał jakieś podobieństwo. Inaczej być nie mogło. Musimy sobie powiedzieć, że przecie podobieństwo brzmień musi mieć jakąś przyczynę, a jeśli ją ma, u> musi ją mieć w jakimś innym podobieństwie, a jeśli tak, to musi ją mieć w podobieństwie treści owych słów. Inaczej być nie może.

Zbieranie podobieństw brzmieniowych, będące równocześnie zbieraniem podobieństw treściowych, charakteryzuje rym pierwotny. Mieści się w tym głębszy sens. Ten rym zawiera w sobie głębokie właściwości psychiki człowieka, który go stworzył i uprawiał. Odbija się w nim całe życie owego człowieka, nastawione w ogóle na podobieństwa. Oczy i uszy tego człowieka chwytały skwapliwie cechy wspólne, bo one to prowadziły do poznania świata i do społecznego zespalania gromady, a jedno i drugie było warunkiem życiowego _l bezpieczeństwa. Bliskie obcowanie z przyrodą, której zjawiska podlegają prawom znacznie bardziej stałym niż zjawiska życia ludzkiego, podtrzymuje tę skłonność i konieczność. Nie jest więc wcale rzeczą przypadkową, żc „być podobnym'* i „podobać się" są słowami tak bliskimi fonetycznie. Sięgając po podobieństwa brzmieniowe i znaczeniowe, rym pierwotny wyraża dawnego