IMGP14 (2)

chowania nerwicowego jako wyuczonego. Jednak tak wąsko i behawiorystycznie ujęta teoria uczenia się nie wystarcza, ażeby wyjaśnić złożony charakter zaburzeń rozwoju psychicznego. Konflikt emocjonalny dzieci z rodzicami zmienia zarówno obraz świata, jak i siebie samego, ma swoje konsekwencje w regulacji stosunku osobowości do otoczenia, czym się już autorzy nie zajmowali. Odwoływali się oni co prawda do uwarunkowań kulturalnych, ale <w sposób bardzo powierzchowny, nie przeprowadzając szczegółowej analizy, brak jest również odwołań do ogólnych społecznych uwarunkowań. Dollard i Miller sądzą, że możliwa jest naprawa wychowania tylko przez trening psychologiczny i nie uświadamiają sobie związku wychowania ze środowiskiem i ustrojem społecznym.

W sposób bardziej wnikliwy analizują istotę psychoterapii C. Rogers, W. Franki, K. Dąbrowski i K. Jankowski dzięki odważniejszemu i głębszemu rozumieniu problemu rozwoju człowieka i jego zaburzeń, a także trudności określenia tego, co jest normą, a co dewiacją.

C. Rogers (1961) odnosi się krytycznie do prób konstruowania teoria psychoterapii w ramach teorii systemów i teorii uczenia się, uważając je za koncepcje, które nie docierają do istoty osobowości i nie rozpatrują procesu ,.stawania się**. Pacjent, któremu trzeba pomóc, musi nabrać przekonania, że nie jest gotową istotą o statycznych rysach, ale musi uwierzyć, że Stanowi stale zmieniającą się jednostkę, zmienną konstelację.

Zdaniem Rogersa rozwój osobowości jest inny, niż to się potocznie sądzi, prowadzi on bowiem od stałości do zmienności, od sztywności do płynności, od osobowości statycznej do procesu stawania się.

Rozwój osobowości charakteryzuje również K, Dą-

browski (1975, 1979), traktując jednak — inaczej niż Rogers — osobowość jako strukturą, którą się dopiero zdobywa. To zdobywanie polega na rozbijaniu starych i powstawaniu nowych struktur poprzez proces dezintegracji i integracji na coraz wyższym poziomie.

Autor rozróżnia fazy rozwoju jako typowe dla całego gatunku ludzkiego oraz stan i poziom rozwoju jako wyraz normy indywidualno-osobowościowej. Człowiek, jego zdaniem, skazany jest na rozwój, skazany z własnego wyboru na przekraczania cyklu biologicznego i przekraczanie własnego typu psychicznego.

Rozwój ten przebiega od poziomu 1 pierwotnej integracji do poziomu V — integracji wtórnej. Szczeble przejściowe to szczeble dezintegracji, na II poziomie jest ona jednopoziomowa, a na III — wielopoziomowa, ale spontaniczna, impulsywna, nie zorganizowana, natomiast na IV szczeblu staje się dezintegracją usystematyzowaną i uporządkowaną, zdolną do przejścia na poziom najwyższy — integracji wtórnej.

Ten podział nie wydaje się dostatecznie przekonywający. Rozwój wydaje się opierać na ciągłym splataniu się procesu rozpadu, burzenia i odnowy, tworzenia nowych struktur. Nawet najwyższy jego poziom nie osiąga stanu idealnej integracji. Człowiek • jest istotą „utkaną" ze sprzeczności i — jak podkreślał Bachtin za Dostojewskim — nigdy nie mówi „ostatniego słowa”. Można raczej mówić o okresach przewagi integracji lub dezintegracji. IV poziom (na którym Dąbrowski przewiduje, że nastąpi „dezintegracja uporządkowana"), jest już przecież wyrazem pewnego stopni* integracji. Jak bowiem inaczej zrozumieć tę sprzeczność, którą zawiera pojęcie uporządkowanego rozbicia, nieładu?

Zdaniem Dąbrowskiego, nerwice cnie są wynikiem błędów wychowania — jak to podkreślali Dollard i Mil-

165