IMGg61 (10)

I. PROCES DYDAKTYCZNY

Wszystkie zawodowe czynności nauczyciela są podporządkowane M zadaniu: doprowadzeniu do tego, żeby w psychice ucznia zaszły pożądane zą Rozszyfrujmy znaczenie tego dosyć ogólnego stwierdzenia.

Po pierwsze, czy rzeczywiście wszystkie zawodowe czynności nauczy* Nietrudno się zgodzić, że wykład, odpytywanie i ocenianie ucznia pron# bezpośrednio do zmian w jego psychice. Ale czy prowadzi do tego wypełni, dziennika lekcyjnego albo uczestniczenie w posiedzeniu rady pedagogią Czynności tego rodzaju ukierunkowują inne czynności, te, które bez wątpi wycisną piętno na psychice ucznia. Jeżeli przypomnieniu tej zależnością święcimy nieco miejsca, to z zamiarem, żeby żądać zgodności kierunfe w jakich biegną oba rodzaje czynności, i nalegać, aby ocenianie warto i potrzeby prac nauczyciela miało na względzie przede wszystkim to, t ostatecznie dobrze służą wywołaniu pożądanych zmian psychicznych wuca

Po drugie, czy słusznie używamy słowa uczeń w liczbie pojedynczej, większość czasu spędza nauczyciel z grupą uczniów, adresując to, co mówiini do całej klasy lub tylko do pojedynczych uczniów, ale i wtedy z zamiarem,id pozostali czerpali z tego naukę? Każdy, kto pracuje z jakąkolwiek grupą lud zauważy, że grupy dają się charakteryzować pod różnymi względami i chan terystyka ta nie jest zwykłą sumą cech członków grupy. Niezbyt praco® uczniowie mogą, kiedy stanie przed nimi zadanie zespołowe, pracować pik i wytrwale. Jednak po kilku latach klasa się rozpierzchnie i każdy uczeń sta z tym, co wie i umie, wobec problemów, które będzie rozwiązywać, używaj swego indywidualnego wyposażenia umysłu i charakteru. Jeśli nawet nauczp pracuje z grupą i dąży do ukształtowania grupy jako swoistej całości, to pra wszystkim po to, żeby stworzyć sprzyjające warunki do zmieniania pojedynczy uczniów. Zdolność współpracy z innymi, uzgodnienia (albo nawet poświęcę® interesu własnego z interesami grupy i wiele innych podobnych zdolności o skłonności to nic innego, jak ważna zmiana w osobistym systemie wari® ucznia, do której ma go doprowadzić nauczyciel.

Po trzecie, mówimy o zmianach pożądanych. Owe pożądane zmiany okre lane są przez cele kształcenia, omówione w programie nauczania, a kor kretyzowane w końcu przez nauczyciela, który naucza i wychowuje z jaki® przecież zamiarem. Zamiar ten powinien dać się przełożyć na planowane zmiaf psychiczne w uczniu. Jednakże zmiany w uczniu zachodzą nie tylko pS wpływem tego, co czyni nauczyciel. Trzeba także brać pod uwagę zmiat rozwojowe, a więc te, których źródłem jest spontaniczny rozwój fizycfl¹i umysłowy postępujący wraz z wiekiem; w wyniku tego rozwoju uczeń inatf (czasem: lepiej) reaguje na wpływ środowiska szkolnego. Liczyć się też trzeł* z oddziaływaniami pozalekcyjnymi, które mogą konkurować lub w jakimś stopu” współdziałać z pracą pedagogiczną nauczyciela. Mają one, co prawda, miejsce terenie szkoły, ale wpływ nauczyciela na nie jest nieznaczny. Na koniec wlasiA aktywność ucznia: to, co robi on pod wpływem otoczenia lub z własnej ochot)

niejako automatycznie składa się na zespół przyczyn kreujących zmiany w uczniu. Rzeczą nauczyciela jest działać tak, żeby do kształtowania pożądanych zmian wykorzystać te przyczyny, których nie jest w stanie objąć kontrolą.

Po czwarte, co składa się na zmianę psychiczną? Przyjmijmy, że zmianie podlegają wiadomości, jakie ma uczeń, umiejętności, którymi włada, i wartości, które wyznaje. Są to więc zmiany głównie w sferze intelektualnej i emocjonalnej. Na uboczu zostawiamy zmiany ulokowane głównie w sferze motorycznej, czyli takie, do których doprowadza ucznia np. nauczyciel wychowania fizycznego, gdyż kierowanie ich powstawaniem jest nader swoiste i omawianie ich niewiele dałoby nauczycielom innych przedmiotów.

Życie szkolne jest bogate, a sytuacji, w których nauczyciel ma okazję, by świadomie i w sposób planowy wieść ucznia do pożądanych zmian psychicznych, jest bardzo dużo. Jednak podstawową i najczęściej pojawiającą się klasą takich sytuacji jest zetknięcie się ucznia ze znaczącym materiałem nauczania; to, co dzieje się w trakcie tego zetknięcia, do jakich czynności uczniowskich jest okazją, stanowi podstawę zmian poznawczych (niemal wyłączną) i wychowawczych (najczęstszą).

I tym razem trzeba się wytłumaczyć z użytych terminów.

Materiał nauczania to tyle, co wiadomości o poznawanym obiekcie. Obiektem poznania może być np. zdarzenie, rzecz, proces, ale może być i umiejętność, czynność praktyczna albo umysłowa. Wiadomość występuje tu w znaczeniu szerszym od potocznego. Uczeń zdobywa wiadomości bądź samodzielnie oddziałując na poznawaną rzeczywistość lub poddając się jej oddziaływaniu, bądź stykając się z komunikatem — przekazem o owej rzeczywistości opracowanym przez nauczyciela, autora podręcznika itd. Ale prawie nidy nie jest tak, żeby uczeń nie dysponował zdobytymi wcześniej przed lekcją, choćby nie powiązanymi i przypadkowymi, nielicznymi wiadomościami o poznawanym obiekcie. Obok więc wiadomości zdobytych przez ucznia czy otrzymanych jako gotowe w procesie uczenia się o jakimś obiekcie współdziałają wiadomości wzbudzone — przypominane sobie przez ucznia, wywołane z posiadanej przez niego wiedzy.

W zależności od tego, czego wymaga sytuacja, w jakiej przebiega pobieranie i opanowywanie wiadomości o poznawanym obiekcie (na kształt tej sytuacji przemożny wpływ ma nauczyciel, a potem właściwości poznawanego obiektu), uczeń porządkuje napływające wiadomości, selekcjonuje je, odrzucając zbędne i określając, jakich mu brakuje, wyszukuje wiadomości w pamięci oraz tak postępuje, by samemu, dzięki kontaktowi z tym, co poznaje, i dzięki myślowemu opracowywaniu zgromadzonych wiadomości, wyprodukować wiedzę nową.

Wciąż pozostaje do wyjaśnienia termin znaczący materiał nauczania. Żeby materiał nauczania był znaczący, czyli miał dla uczącego się znaczenie, muszą być spełnione dwa warunki:

1) dzięki posiadanej wiedzy uczeń jest w stanie zrozumieć materiał (czyli zrozumieć, co znaczą wiadomości), a jednocześnie dzięki kontaktowi z owym materiałem posiadana przez ucznia wiedza może zostać przebudowana;

2) uczeń dysponuje możliwością intelektualną, która pozwala mu odnieść poznawany materiał do posiadanej wiedzy i pracować nad nim tak, żeby nadać