IMG�36 (2)

t}Ą    At I ('tychnupnfa trit anpckty jakości tycia

2.1, Emocjonalne aspekty jakości życia

Emocjonalna ocena jakości życia człowieka sprowadza się w gruncie rzeczy do odpowiedzi na stawiane samemu sobie pytanie: „co czuję?* Rezultat wartościowania przeprowadzanego na poziomie emo* cjonalnym stanowią bezpośrednie doznania i reakcje efektywne czy emocjonalne Ich odzwierc iedleniem jest nastrój jednostki, zarówno ten dla niej typowy I utrzymujący się przez większość czasu, jak i ten utrzymujący się krócej i będący reakcją na konkretne sytuacje, okoliczności czy obiekty.

W tradycyjnym ujęciu emocjonalny aspekt życiowej satysfakcji określa się jako bilans emocjonalny. W tym sensie stanowi on wypadkową intensywności, częstotliwości występowania i znaku emocji przeżywanych przez podmiot. Zgodnie z tym ujęciem osoba szczęśliwa jak najczęściej doznaje silnych pozytywnych emocji i jednocześnie możliwie najrzadziej doświadcza emocji negatywnych, które są przy tym mało intensywne. Dotychczas wykształciło się kilka różnych stanowisk dotyczących sposobu pomiaru samopoczucia i emocjonalnych aspektów postawy jednostki (Heller, Watson, Ilies, 2006).

Przedstawicielami jednego z tych nurtów są: Diener, Sandvik i Pavot. Zdaniem tych autorów do opisu samopoczucia jednostki wystarczy uwzględnienie poziomu osiąganej przez nią przyjemności ocenianej jednak w kontekście dwóch biegunów tego wymiaru, tj. przyjemność - przykrość. Należy zatem wnioskować, że występowanie emocji pozytywnych i negatywnych jest ze sobą na tyle silnie i ściśle skorelowane, że mogą one być traktowane Jako dwa bieguny tego samego wymiaru. Najbardziej miarodajny jest tu jednak procent odczuwanych przez jednostkę emocji pozytywnych (Diener i in., 1999). Pogląd ten nie jest jednak powszechnie akceptowany. Przeważa raczej stanowisko, że przyjemność i nieprzyjemność (czy też poczucie szczęścia i nieszczęścia) należy traktować jako dwa odrębne wymiary, zależne od siebie tylko w pewnym stopniu (Argyle, 2004; Heimpel, Eliot, Wood, 2006).

W ramach kolejnego podejścia postuluje się uwzględnienie afektu pozytywnego i negatywnego jako dwóch różnych jakościowo wymiarów emocjonalnych, obejmujących szeroki zakres nastrojów doświadczanych przez człowieka. Reprezentantami tego stanowiska są między innymi: Bradburn, Costa, McCrae, Watson i Argyle. Ich zdaniem afekt pozytywny wiąże się z przyjemnym zaangażowaniem (bieguny tego kontinuum to: ożywienie - zmęczenie), afekt negatywny zaś z zaangażowaniem nieprzyjemnym (lęk, napięcie - spokój). Autorzy ci wysuwają także tezę, że tak jak osoby, które rzadko doświadczają negatywnych emocji, wcale nie muszą być szczęśliwe i odczuwać satysfakcji z życia; tak jednostki o niskim poziomie afektu pozytywnego nie muszą czuć się nieszczęśliwe. Teza ta znajduje swoje potwierdzenie także w badaniach McCrae, Argyle'a czy Headeya, z których wynika nie tylko to, że związki między afektem pozytywnym i negatywnym są umiarkowane, ale również to, że oba rodzaje afektu mogą się do pew-riego stopnia różnić uwarunkowaniami zewnętrznymi i osobowościowymi. Wyniki tych badań wskazują na zwlęzek afektu pozytywnego z ekstrawer-sją, a negatywnego z neurotycznością (Hetnrpel, Eliot, Wood, 2006; Heller, Watson, Ilies, 2006). Badania neuropsychologiczne wskazują, że w układzie nerwowym istnieją odrębne ośrodki przyjemności i przykrości, a skłonność do przeżywania afektu pozytywnego jest związana z przewagą pobudzenia w lewym płacie czołowym, natomiast skłonność do przeżywania afektu negatywnego wiąże się z dominacją pobudzenia w prawym płacie czołowym. Wyniki tych badań można interpretować jako potwierdzenie tezy o odmiennej naturze afektów pozytywnych i negatywnych fRostowski, w druku; Rostowski, 2007; Argyle, 2004).

Zdaniem między innymi Russell, afekty pozytywny i negatywny stanowią dwubiegunowe wymiary, a w obrębie każdego z nich można wyróżnić nastroje pozytywne i negatywne. Wymiary te można traktować jako kombinacje dwóch kolejnych wymiarów, dotyczących subiektywnie odczuwanych przez podmiot stanów afektywnych. Zalicza się do nich: częstość emocji

0    określonym znaku (przyjemności) oraz intensywność pobudzenia emocjonalnego (poziomu aktywacji). Wobec tego stany emocjonalne danego człowieka można opisywać na podstawie zmienności nastroju dwojako: jako typowy nastrój oraz jako stopień zróżnicowania jego emocji (Gable, Reis, 2006; Park, Banaji, 2000).

Rozbieżności, jakie pojawiają się w założeniach przedstawionych wyżej stanowisk dotyczących teorii i badań z zakresu samopoczucia człowieka, wyraźnie wskazują na brak zgody autorów reprezentujących te podejścia. Złożony charakter emocjonalnego aspektu postawy człowieka wobec swojego życia w dalszym ciągu budzi i prawdopodobnie jeszcze długo będzie budzić pewne kontrowersje.

Na podkreślenie zasługuje również stwierdzenie, że stany emocjonalne, będące rezultatem oceny jakiegoś istotnego dla człowieka zjawiska, mogą, choć nie muszą, powstawać bez udziału świadomego poznania. Jak już wspomniano, wielu badaczy za kryteria związane z wartościowaniem w obrębie wymiaru emocjonalnego uważa motywy. Są one głównie wynikiem doświadczenia osobistego i choć są kryteriami wartościowania różnych zjawisk, to nie muszą być uświadamiane przez podmiot. Motywy w przeciwieństwie do wartości są tylko w niewielkim stopniu uzależnione od wpływu kultury, ściśle wiążą się zaś z systemem afektywnym i znajdują wyraz w reakcjach emocjonalnych. Ze względu na to, że mogą one być nieuświadomione, ich badanie jest znacznie trudniejsze niż badanie wartości. Zachowanie jednostki tylko w pewnym stopniu świadczy o jej motywach, ponieważ jest ono uzależnione także od wartości oraz różnych czynników osobowościowych

1    sytuacyjnych. Należy zatem wiedzieć, że pytanie o motywy odniesie skutek tylko w przypadku tych, które są uświadomione. Istnieje też zagrożenie, że badając motywy zachowania człowieka, możemy otrzymać odpowiedź dotyczącą nie rzeczywistych motywów, a zracjonalizowanych uzasadnień.