Kompendium Wiedzy geografii44

wała ona uzasadnić agresywność polityki imperialistycznej państwa koniecznością wynikającą z warunków jego środowiska fizycznogeograficzncgo. Wobec tego geopolitykę uznano za niebezpieczną pseudonaukę i przypisano jej teoretyczne wspomaganie rasiunu, szowinizmu. małtuzjanizmu i dar winizmu społecznego.

małej wartości innych ras i narodów. Po upadku hitlerowskich Niemiec i doświadczeniach z faszystowską propagandą, zarówno na Wschodzie, jak i na Zachodzie, a szczególnie w samych Niemczech, geopolityka przez długi czas pozostała dziedziną skompromitowaną.

l^inktem wyjścia współczesnej geopolityki, uzasadnionym jej genezą, może być fakt, że rozwój danego narodu zależy w części od warunków przyrodniczych i położenia geograficznego państwa. Ten aspekt geopolityki określa się terminem

Fizjopolityka fizjopolityka, która zajmuje się np. wpływem wielkości

Geopolityka rozwinęła się po I wojnie światowej w Niemczech przede wszystkim za sprawą K. Haushofera i jego szkoły, która, opierając się na pracach F. Ratzia, starała się uzasadnić niemiecką politykę „odwetu i ekspansjonizmu" (patrz Geopolityczne doktryny). Po dojściu Hitlera do władzy elita nazistowska, w oficjalnej ideologii III Rzeszy, wykorzystywała dorobek niemieckiej geopolityki do usprawiedliwiania teorii „przestrzeni życiowej", „czystej aryjskiej rasy” ora/

Wprawdzie geopolityka jako dyscyplina naukowa w swojej istocie nie może być identyfikowana z narodowym socjalizmem (nazizmem), jednak jej rehabilitację przyśpieszy! dopiero rozpad bloku radzieckiego w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku. Najwcześniej problematyka geopolityczna znalazła się w centrum zainteresowania dziennikarzy, później środowisk naukowych, za sprawą których sam termin powrócił do literatury. Wówczas dopiero ujawniło się odmienne podejście do geopolityki oraz zarysowały się różnice w rozumieniu i postrzeganiu tej nauki.

i kształtu terytorium państwa na możliwości jego rozwoju czy też przydatnością jakiegoś obszaru do zamieszkania i prowadzenia działań gospodarczych. W ocenach fizjopolitycznych analizuje się terytorium państwa pod względem położenia geograficznego (np. dostęp do morza, położenie w stosunku do

naturalnych szlaków transkontynentalnych), przyrodniczym (np. ukształtowanie i rzeźba terenu, system hydrologiczny, warunki klimatyczne, roślinność) oraz społeczno-gospodarczym (np. rozmieszczenie ludności i jej potencjał społeczno-kulturowy, występowanie aglomeracji miejsko-przcmysłowych, obecność i lokalizacja wielkich obiektów gospodarczych i infrastrukturalnych). Tak silne akcentowanie w geopolityce roli politycznej przyrodniczych i społeczno-ekonomicznych cech terytorium jest zbliżone do ujęcia geograficznego, ekologicznego i geoekonomiczncgo, stąd jest często identyfikowane z geografią polityczną. Geopolityczna analiza potencjału państw, poddająca się dokładnym pomiarom i ocenom, jest w tym ujęciu zobiektywizowana. Inaczej mówiąc — takie pojmowanie geopolityki uwidacznia jej stabilną i trudno zmieniającą się podstawę geograficzną.

Politolodzy, środki masowego przekazu oraz centra ideologiczne szczególnie podkreślają inną rolę geopolityki — jako dziedziny opisującej dynamikę procesów politycznych. W takim ujęciu geopolityka próbuje wyjaśnić np. dążenie państw i narodów do rozwoju terytorialnego, kształtowanie się określonego typu relacji bilateralnych, prowadzenie walki o miejsce i pozycję gospodarczo-polityczną w święcie, rozwój szerokich politycznych i ekonomicznych stosunków międzynarodowych itp. Dobrym przykładem tego typu studiów są wszechstronne starania Polski i innych krajów o członkostwo w Unii Europejskiej. Działania państw Europy Środkowej, prowadzące do zjednoczenia ze Wspólnotą Europejską, stanowią realizację określonej koncepcji geopolitycznej, która wynika nie tylko z chęci lepszej realizacji własnych interesów społeczno-gospodarczych, ale także świadczy o identyfikacji tych krajów z europejskim systemem wartości, ukształtowanym na wspólnych podstawach kulturowych. W geopolityce możemy zatem wyróżnić nowy nurt, określany jako „pcrccpcyjny", w którym nie akcentuje się już tak mocno roli czynników fizycznych i społeczno-gospodarczych, natomiast bada się przede wszystkim polityczne znaczenie wyobrażeń mieszkańców, ich ideały kulturowe i mity oraz konceptualny obraz interesów przestrzennych. Jest to kierunek bardzo dynamiczny, formułujący wiele stwierdzeń wolumarystycznych

Li