kronikiga034

I.XVIII LITERACKA FORMA I STYLISTYCZNA SZATA -KRONIKI"

zapewne od papieża Grzegorza Wielkiego (590—604), którego listy, bardzo wiele czytywane w wiekach średnich, nie są co prawda pisane dokładnie takim stylem, ale niewątpliwie również prozą rytmiczną, opartą na akcencie wyrazowym. Rytm taki określano mianem cursus, który w tym wypadku znaczy tyle co „bieg” lub „tok”. Szczególniejszą wagę przywiązywano doń w zakończeniach (klauzulach) członów zdaniowych, a zwłaszcza całych zdań (bezpośrednio przed kropką). Dokładniejszą charakterystykę klauzul Gallowych znajdzie czytelnik w Aneksie do niniejszego tomu (s. 175), tu natomiast wystarczy powiedzieć, że w olbrzymiej większości wypadków kończą się one wyrazem akcentowanym na zgłosce przedostatniej.

Natomiast tylko zupełnie wyjątkowo spotyka się u Galla w ustępach prozaicznych na końcu zdania lub członu zdaniowego wyraz akcentowany na trzeciej od końca; w przeciwieństwie do tego jego wiersze kończą się z zasady i bez wyjątku taką właśnie klauzulą. Obserwacja ta pozwala nam więc odróżniać w pełni zrytmizowane człony prozaiczne, np. szczególnie częste w naszej Kronice szesnastozgłoskowce złożone z czterech krótszych członów czterozgłoskowych (doliczono się ich w niej ponad setkę) — od prawdziwych wierszy, zawsze zakończonych wyrazem akcentowanym na trzeciej zgłosce od końca.

Widać stąd, jak liczne i urozmaicone są w Kronice Galla elementy stylistyczne, należące wedle naszych wyobrażeń do dziedziny poezji. Aczkolwiek wszystkie one mieściły się w granicach, lakic teoria średniowieczna wyznaczała prozie, to jednak w połączeniu ze scharakteryzowaną poprzednio techniką opowiadania nadają dziełu pierwszego naszego dziejopisa jakby epicki charakter. Dlatego też należy ono nie tylko do piśmiennictwa historycznego, ale i do literatury pięknej. Docenienie zaś roli, jaką w nim odgrywa czysto artystyczna strona, i wniknięcie w jej charakterystykę ułatwia niemało, a nawet umożliwia dopiero ustalenie historycznej wartości jego przekazów.

IV. DZIEJE „KRONIKI” GALLA W CIĄGU WIEKÓW

Kronika — dokument. Pomimo że, jak się zdaje o tym mówić przedmowa do księgi III, autor Kroniki nie był dobrze widziany w gronie kapelanów nadwornych, będących zarazem pracownikami książęcej kancelarii, dzieło jego zachowano w tej kancelarii starannie, gdyż stanowiło wówczas jedyny istniejący zarys dziejów państwa i dynastii, jakiego nikt ze współczesnych duchownych polskich nic potrafiłby zapewne napisać. Kancelaria książąt polskich mieściła się zaś od czasów Krzywoustego w Krakowie i tam, wśród innych dokumentów, przechowywano jedyny cgzemplarz-autograf kroniki. Brak wyraźniejszych wskazówek na to, aby znana ona była gdziekolwiek poza granicami Polski. Znajdują się co prawda w najstarszej kronice czeskiej dziekana praskiego Kosmasa, pisanej niewiele później niż nasza kronika Galla, ustępy wyglądające jakby polemika z kronikarzem polskim, ale wysnucie stąd wniosku, jakoby Kosmas znal faktycznie naszą kronikę i zżymał się nad jej antyczcskim tonem, napotyka na jedną zasadniczą i trudną do ominięcia przeszkodę, polegającą na tym, że nic wiadomo, gdzie autor czeski miałby się z dziełem polskim zapoznać. Wypadałoby bowiem przyjąć, iż Gall opuszczając Polskę jechał przez Pragę i że tam pozostawił (czy tylko pozwolił skopiować) zabrany ze sobą własny egzemplarz swej kroniki; to zaś są wszystko przypuszczenia najzupełniej dowolne. Wyraźne ślady istnienia i użytkowania kroniki Ano-nima-Galla spotykamy jedynie w Polsce.

Kadłubek. Jeszcze u schyłku XII w. mianowicie korzystał z niej autor następnej z kolei kroniki polskiej, pierwszy wśród dziejopisów naszych rodowity Polak, mistrz Wincenty, zwany później Kadłubkiem. Jest rzeczą dość prawdopodobną, iż był kanclerzem najmłodszego z synów Bolesława Krzywoustego, Kazimierza Sprawiedliwego, a jeśli nawet nic piastował tej godności, to i tak stał dość blisko tego monarchy, który zachęci) go