kupisiewicz dydaktyka ogólna3

209

208

Dydaktyka ogólna

Uczeń

głównie odwoływać - na zmianach jakościowych. Zmiany te powstają na ogół podczas interakcji jednostki ze środowiskiem, w którym ona żyje, którego oddziaływaniu podlega i na które sama oddziałuje. Charakter owych interakcji jest przy tym różny w różnych okresach czy stadiach - Piaget posługuje się tymi terminami zamiennie - rozwojowych poczynając od okresu sensoryczno-motorycznego (0-2 lata), poprzez przedoperacyjny (2-7 lat), a kończąc na okresie operacji formalnych (powyżej 11 lat), kiedy uczeń może już myśleć w sposób hipotetyczno--dedukcyjny.

Na przechodzenie jednostki z jednych okresów rozwojowych do drugich wpływają różne czynniki, w tym:

1)    dojrzewanie, a zwłaszcza rozwój centralnego układu nerwowego, mózgu, koordynacji ruchowej itd.;

2)    interakcja jednostki z jej otoczeniem fizycznym, w tym obserwowanie rzeczy i zjawisk, manipulowanie nimi itp.;

3)    przekaz społeczny, na który składają się różnorakie interakcje społeczne z dorosłymi i rówieśnikami, w tym interakcje werbalne, kontakt ze środkami masowej komunikacji itp.;

4)    samoregulacja, to jest rozwijająca się w miarę upływu czasu zdolność do przywracania stanów równowagi w sytuacjach, kiedy ulegają one zakłóceniu.

Poniższa tabela (Dembo, 1997, s. 309) przytacza charakterystyczne właściwości wyróżnionych przez Piageta okresów rozwoju poznawczego.

Tabela 8. Charakterystyka okresów rozwoju poznawczego

Okres	Przybliżone granice wieku	Charakterystyka
Sensoryczno- motoryczny	0-2 lata	Zaczyna naśladować, pamiętać i myśleć. Zaczyna rozumieć, że schowane przedmioty nie przestają istnieć. Przechodzi od pojedynczych reakcji odruchowych do celowej aktywności.
Przedopera cyjny	2-7 lat	Stopniowy rozwój języka i zdolności do myślenia symbolicznego. Zdolność do myślenia za pomocą operacji logicznych wykonywanych tylko w jednym kierunku, np. 3x7-21, ale już nie 7x3-21. Myślenie i język są egocentryczne.
Operacji konkretnych	7-11 lat	Zdolność do logicznego rozwiązywania problemów konkretnych. Rozumienie zasad stałości (opanowanie pojęcia stałości). Zdolność do klasyfikowania i szeregowania. Opanowanie pojęciaodwracalności, np.3x7 = 7x3.
Operacji formalnych	11-15 lat	Zdolność do logicznego rozwiązywania problemów abstrakcyjnych. Myślenie zyskuje bardziej naukowy charakter. Zdolność do rozwiązywania złożonych problemów werbalnych i weryfikowania hipotez.

W okresie przedoperacyjnym, który dla dydaktyki ma szczególnie dorosłe znaczenie, myślenie dziecka cechuje się: konkretnością; nieodwracalnością; tzw. centracją, czyli koncentrowaniem uwagi na jednym tylko elemencie danej rzeczy czy zjawiska; egocentryzmem; statyzmem to jest braniem pod uwagę wyłącznie istniejącego w danym momencie stanu określonej rzeczy czy zjawiska, a nie na ich ewentualnych zmianach; a także transdukcyjnością, wskutek której dziecko nie przechodzi w rozumowaniu od szczegółu do ogółu, jak w indukcji, czy też od ogółu do szczegółu, jak w dedukcji, lecz od szczegółu do szczegółu, a tym samym nie dociera do tego, co ogólne, inaczej mówiąc - dostrzega związki tam, gdzie ich w rzeczywistości nie ma.

W okresie operacji konkretnych mamy już do czynienia z początkami myślenia operacyjnego, tzn. z początkami operacji logicznych, które okazują się przydatne przy rozwiązywaniu problemów konkretnych i zarazem wiążą się z doświadczeniem osobistym dzieci. 1 tak, dodawanie liczb niemianowanych może w tym okresie sprawiać uczniowi trudności, ale mianowanych, np. dwa jabłka dodać pięć jabłek, już nie.

Najważniejszymi cechami operacji konkretnych są: addytywność, w wyniku której dwie lub więcej klas rzeczy czy zjawisk łączy się w większą grupę, np. wszyscy uczniowie plus wszystkie uczennice danej szkoły to ogól uczniów tej szkoły; łączność, dzięki której klasy rzeczy układa się w dowolnym porządku, np. 3 + 9 + 7 = 9 + 3 + 7; tożsamość, tzn. operacja pozwalająca zrozumieć, że masa czy ilość jakiejś substancji nie zmieni się np. wskutek jej przemieszczenia, jeśli czegoś nie doda się do niej lub nie odejmie.

W okresie przedoperacyjnym język dziecka staje się mniej egocentryczny, a przez to bardziej socjocentryczny, dzięki czemu stara się ono lepiej zrozumieć innych, komunikuje im swoje odczucia, a także potrafi przyjąć punkt widzenia innej osoby.

Około 11 roku życia pojawia się w rozwoju myślenia operacyjnego okres, w którym uczeń może już posługiwać się operacjami konkretnymi, o pewnych cechach formalnych, w tym rozumować w sposób hipote-tyczno-dedukcyjny, np. formułować hipotezy konkurencyjne oraz weryfikować je przed podjęciem decyzji. Uczniowie umieją też w tym okresie rozumować dedukcyjnie i abstrakcyjnie, tzn. koncentrować myślenie na rzeczach i zjawiskach bezpośrednio niedostępnych. Wtedy zaczynają również funkcjonować i rozwijać się u uczniów operacje międzyzdanio-^we, których materię stanowią sądy, a ponadto potrafią już wysuwać wiele potencjalnych rozwiązań analizowanego problemu, antycypując ewentualne następstwa każdego z nich.

*

Teoria Piageta ma istotne znaczenie dla procesu kształcenia. Odnosi ^się to przede wszystkim do tego jej aspektu, zgodnie z którym uczeń traktowany jest jako istota aktywna. Wynika stąd, że w procesie kształcenia