kupisiewicz dydaktyka ogólna6

254 Dydaktyka ogólna

przykład w ciągu pierwszego semestru nauki szkolnej, stanowi ona wskaźnik tzw. jawnego opóźnienia przejściowego. Wczesne wykrycie przez szkołę tego opóźnienia oraz podjęcie środków mających na celu zlikwidowanie go - to zabiegi, dzięki którym można uchronić ucznia przed powtarzaniem danej klasy. Jeżeli ocena niedostateczna odnosi się do wyników całorocznej pracy ucznia, musi on na ogól powtarzać klasę - staje się uczniem drugorocznym.

Zjawisko drugoroczności i wieloroczności prowadzi dość często do odsiewu szkolnego, tzn. do całkowitego przerwania przez ucznia nauki w' szkole przed jej ukończeniem.

Graficznie omawiane zależności przedstawia rysunek 9.

NIEPOWODZENIA SZKOLNE

niepowodzenia dydaktyczne

Linią przerywaną zaznaczono na rysunku kolejność narastania poszczególnych etapów niepowodzeń. Punktem wyjścia słabych postępów uczniów^ w nauce są więc niepowodzenia ukryte, tzn. bardzo drobne luki w wiadomościach lub umiejętnościach z jednego tylko przedmiotu lub nawet tematu lekcji. Luki te, jeżeli nie zostają przez nauczyciela w porę dostrzeżone i usunięte, rozrastają się z biegiem czasu i powodują powstawanie niepowodzeń jawnych. Te z kolei mają najpierw charakter przejściowy, a następnie - poprzez etap niepowodzeń względnie trwałych - w prostej już linii prowodzą do drugoroczności i odsiewu.

Niepowodzenia szkolne, a zwłaszcza drugoroczność i odsiew', są zjawiskami bardzo niepożądanymi zarówno ze względów społecznych, jak i pedagogicznych oraz psychologicznych.

O społecznym zasięgu niepowodzeń szkolnych świadczy z kolei odsiew' uczniów ze szkól podstawowych. Wiadomo, że część objętej nim młodzieży staje się z czasem wtórnymi analfabetami, co ze społecznego punktu widzenia jest wręcz groźne.

Szkodliwość zjawiska niepowodzeń szkolnych uzasadniają rówmież względy pedagogiczne i psychologiczne. Za dowiedzioną można już obecnie uważać tezę, że clrugoroczność wywiera ujemny wpływ na zdecydowaną większość uczniów, zniechęca ich do pracy, tłumi zainteresowanie nauką, wpływa niekorzystnie na stosunek do otoczenia, wywołuje różnorakie kompleksy i zaburzenia w zachowaniu, a nawel prowadzi do zahamowania prawidłowego dotychczas rozwoju umysłowego dziecka (por. Konopnicki, 1957; Tyszkowa, 1964; Spionek, 1970; Pauli. Brimer, 1971; Niemiec, 1978; Edukacja narodowym priorytetem, 1989, s. 131 i nast.).

Na podstawie praktyki szkolnej stwierdzamy ponadto, że uczniowie drugoroczni wpływają zwykle niekorzystnie na pozostałych uczniów, utrudniając normalną pracę dydyktyczno-wychowawczą z całą klasą. Re-petenci, jako ci „już wiedzący”, tłumią u swoich nowych kolegów zainteresowanie nauką i nierzadko przewodzą im w niewłaściwym zachowaniu. Czasami kilku repetentów potrafi nawet „rozbić” dobrą dotychczas klasę, przysparzając nauczycielom wiele dodatkowych trudności i kłopotów wychowawczych. Także wtedy gdy klasa nie ulega wpływom uczniów drugorocznych i traktuje ich jako „obcy element", powstają sytuacje bardzo trudne pod względem wychowawczym. Repetenci znajdują się wówczas niejako na marginesie życia klasy i siłą rzeczy szukają innych kontaktów, które z reguły jeszcze bardziej oddalają ich od szkoły.

1. Przyczyny

Przyczyny niepowodzeń szkolnych są na ogół wielorakie i złożone. Należy do nich np. niechętny stosunek do nauki, nieodpowiednie zachowanie się w szkole, lenistwo itp., a więc czynniki względnie zależne od dzieci i młodzieży, albo też zła atmosfera wychowawcza w rodzinie, długotrwała choroba, różnorakie niedostatki w dydaktyczno-wychowawczej pracy szkoły itd. - tzn. czynniki od uczniów względnie niezależne.

Złożony charakter przyczyn niepowodzenia ucznia w nauce szkolnej podkreślali zgodnie wszyscy autorzy, którzy zajmowali się dotychczas ich analizą. Nie wszyscy natomiast zgadzali się co do tego, które spośród różnych uwarunkowań, zazwyczaj ściśle ze sobą powiązanych, odgrywają dominującą rolę i decydują ostatecznie o szkolnych postępach uczniów. Jedni badacze skłonni byli upatrywać istotną przyczynę niepowodzeń szkolnych w złych warunkach społeczno-ekonomicznych życia dzieci i młodzieży. Inni znowu sądzili, że dominującej przyczyny zła należy raczej szukać w brakach biopsychicznego „wyposażenia” uczniów, a jeszcze inni dostrzegali ją w niedoskonałości pracy szkoły.

Przyczyny społeczno-ekonomiczne

Badania przeprowadzone w Polsce międzywojennej pod kierunkiem Heleny Radlińskiej (1937) wykazały, że większość repetentów to dzieci niedożywione, niemające odpowiedniego ubrania, podręczników itp. Tylko co czwarty uczeń drugoroczny mógł liczyć na pomoc ze strony rodziców przy odrabianiu lekcji. W pozostałych przypadkach pomoc ta była