lichtarski (82)

164 4- Potencja! i dń*hlnok go«po«Uicai prmlMtbtortt

oraz kontrolą ich realizacji, drugie sprowadzają się do wykonywania poleceń. Wyróżnienie całej grupy funkcji kierowniczych i ich dalszy (głębszy) podział nu istotne znaczenie praktyczne, jako że stanowi jedną z podstaw kształtowania struktury organizacyjnej i systemu zarządzania w przedsiębiorstwie.

Powszechnie stosowany jest także — zarówno w teorii, jak i w praktyce -podział funkcji w przedsiębiorstwie według faz i rodzajów działań składających się na proces gospodarczy W przedsiębiorstwie przemysłowym można dla przykładu wyróżnić następujące funkcje:

-    techniczne przygotowanie produkcji (tpp), a w jego ramach np. przygotowanie konstrukcyjne i tcchnologiczno-techniczne,

-    zatrudnienie i gospodarka czynnikiem ludzkim.

-    inwestycje i gospodarka środkami trwałymi,

-    produkcja podstawowa,

-    działalność pomocnicza (transport wewnętrzny, gospodarka narzędziowa, gospodarka energetyczna i wodno-ściekowa itp.),

-    sprzedaż,

-    gospodarka środkami pieniężnymi (funkcja finansowa),

-    ewidencja i sprawozdawczość.

Należy tu zwrócić uwagę na:

-    pewną umowność, a zatem możliwość odmiennego wyodrębniania i grupowania funkcji w omawianym przekroju (np. z różnym stopniem szczegółowości),

-    odmienność struktury funkcji i stopnia ich rozbudowy w przedsiębiorstwie, zależnie od ich przedmiotu działania, gałęziowo-branżowego profilu działalności itp.,

-    zmienność struktury i stopnia rozbudowy funkcji w czasie.

Ostatnia z wymienionych cech wskazuje na charakterystyczne zjawisko

ewolucji funkcji przedsiębiorstwa, uzależnionej m in. od takich czynników, jak:

-    poziom rozwoju gospodarczego.

-    postęp naukowo-techniczny,

-    mechanizm funkcjonowania gospodarki,

-    wielkość przedsiębiorstwa.

Wielość i równoległość, a zarazem różnorodność oddziaływania owych czynników sprawia, że zarówno retrospektywne, jak i prospektywne wyznaczanie typowej drogi ewolucji funkcji przedsiębiorstwa określonego rodzaju, a tym bardziej dowolnego przedsiębiorstwa, jest sprawą trudną. Można tu jedynie wskazać pewne ogólne tendencje. W przedsiębiorstwach np. sfery produkcji materialnej tendencje te polegają na przechodzeniu od dominacji funkcji produkcyjnych i technicznych w kierunku wzrostu roli i stopnia rozwoju funkcji: gospodarki czynnikiem ludzkim, finansowej, sprzedaży (rynkowej) czy funkcji związanych z ochroną środowiska naturalnego. Oznacza to jednocześnie wzrost złożoności przedsiębiorstwa i jego relacji z szeroko pojmowanym otoczeniem.

Literatura

[lj H*ui B, LicłiUnki Ewolucja funkcji organicznych przedsiębiorstwa przemysłowego t zmiana struktury przedmiotu ..ekonomika l organizacja przedsiębiorstwaLód i: UL 1979. Zażyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego Seria III ł 37.

[2] Ptzczołowtki T.: Hala encyklopedia prakseologii i teorii organizacji. Wrocław: Ouobaeuin 1982.

4.9Koncentracja, specjalizacja i dywersyfikacja działalności przedsiębiorstwa

Koncentracja działalności gospodarczej przedsiębiorstwa może występować w dwóch podstawowych formach:

—    koncentracji sensu siricto, zwanej też, zwłaszcza w odniesieniu do przedsiębiorstw produkcji materialnej, koncentracją produkcji, która polega na organizowaniu działalności w coraz większych zakładach lub jednostkach równorzędnych.

-    koncentracji sensu largo, polegającej na łączeniu w jedno przedsiębiorstwo większej liczby zakładów lub przedsiębiorstw, zwanej też często koncentracją organizacyjną - choć jest to pojęcie węższe, bo koncentracja taka może też mieć inne od organizacyjnych podstawy, np. kapitałowe lub umowne.

Koncentracja działalności może zachodzić drogą rozwoju wewnętrznego lub zewnętrznego [3]. Pierwsza z nich polega na zwiększaniu rozmiarów działalności poprzez akumulowanie łub pełniejsze wykorzystanie zasobów. Druga — to łączenie się, przyłączanie lub wchłanianie dotąd odrębnych przedsiębiorstw. Rozwój wewnętrzny może prowadzić do koncentracji sensu siricto i sensu largo, rozwój zewnętrzny zaś tylko do koncentracji sensu largo.

Podstawowe formy specjalizacji działalności przedsiębiorstwa to:

—    przedmiotowa, czyli zmniejszenie liczby łub różnorodności rodzajów przedmiotów działalności, np. rodzajów produkowanych wyrobów, świadczonych usług, obsługiwanych segmentów rynku czy kupowanych i sprzedawanych towarów,

-    technologiczna, czyli ograniczanie się do działalności wymagającej zastosowania mniej licznych i mniej różnorodnych technologii lub wycinków technologii (stadiów technologicznych) czy metod.

Możliwe są także formy mieszane, spośród których często wyodrębnia się specjalizację przemysłową w produkcji części, podzespołów i zespołów, wiążącą się ściśle z kooperacją.

Dywersyfikacja jest procesem odwrotnym do specjalizacji, oznacza więc rozszerzenie lub zwiększenie różnorodności przedmiotu albo obszaru działalności