Manikowska (43)

Szkoły: nauczanie szkolne i uniwersyteckie

dlatego, że pod ogólnymi nazwami dyscyplin kryły się również nauki, które usamodzielniły się stopniowo w epoce nowożytnej. Według Arystotelesa matematyka obejmowała także: optykę, astronomię i mechanikę. Utrzymujący się w szkołach wykład siedmiu sztuk wyzwolonych objął całe gałęzie wiedzy, które w końcu doprowadziły do rozbicia tego niewygodnego już pancerza. Filozofia moralna, z trudem mieszcząca się w wykładzie gramatyki, zmierzała ku wyodrębnieniu się w osobne studium.

Przyjęty za Arystotelesem podział dyscyplin naukowych zdominował program studiów także na Uniwersytecie Krakowskim, pozostawiając siedmiu sztukom rolę pojęcia użytecznego, ale dalekiego od ujmowania zainteresowań naukowych profesorów i zakresu wiedzy przekazywanej studentom. Uniwersyteccy „artyści” stali się przede wszystkim filozofami, gdyż ary-stotelejskie divisio scientiarum dzieliło wiedzę na filozofię praktyczną i teoretyczną. Praktyczna obejmowała dyscypliny starego trivium: gramatykę, logikę i retorykę; teoretyczna zaś, czyli spekulatywna — metafizykę, matematykę i filozofię przyrody. W tym ujęciu całe quadrivium, czyli arytmetyka, muzyka, geometria i astronomia, zmieściło się w jednej dyscyplinie — matematyce. Podobnie filozofia praktyczna obejmowała znacznie szerszy zakres wiedzy niż ten, który wchodził w skład trmum, skupiając się na studiowaniu Arystotelesowych: etyki, ekonomii i polityki. Pomińmy tu wiele innych klasyfikacji będących dziełem krakowskich mistrzów bądź przejmowanych od tych, którzy w największym stopniu kształtowali ich sposób myślenia: Burydana, Szkota, Alberta Wielkiego i św. Tomasza. W studiach przygotowujących do egzaminu bakałarskiego najwięcej uwagi poświęcono filozofii przyrody—zsumowany czas przeznaczony na wykłady wynosił 27 miesięcy, z czego jedną trzecią zajmował wykład Fizyki Arystotelesa.

Metoda scholastyczna, technika wykładu polegająca na komentowaniu tekstu, odsuwała jednak w cień dzieła Filozofa. Oprócz Fizyki, De coelo et mundo. De generatione et corruptione, Meteor a, De anima czy Parva naturalia nie stały się te teksty przedmiotem dociekań nawet profesorów, którzy przygotowując wykład i ćwiczenia sięgali w pierwszym rzędzie po istniejące komentarze, w Krakowie najchętniej Burydana. Obok filozofii przyrody wykładana na kursie niższym i wyższym filozofia moralna była przedmiotem, któremu poświęcono najwięcej miejsca na studiach prowadzących do egzaminu mistrzowskiego. Etyka nikoma-chejska Arystotelesa zajmowała aż trzy kwartały zajęć uniwersyteckich, odbijając ów praktycystyczny charakter myśli naukowej polskiego późnego średniowiecza. Zadaniem etyki —jak pisał Stanisław ze Skar-bimierza — jest bowiem kształtowanie obyczajów i ozdabianie cnotami⁷⁵. Wykład z Metafizyki, który poświęcony miał być dziełu Arystotelesa, sprowadzał się znowu do sześciomiesięcznej lektury Questiones do tekstów Filozofa, zredagowanych przez Marsyliusza z Inghen, który to podręcznik wyparły w końcu stulecia rodzime komentarze Jana z Głogowa i Jakuba z Gostynina.

Skromne miejsce, jakie przeznaczono na studiach dyscyplinom kwadry wialnym, uległo zmianie, gdy w Krakowie w pierwszej dekadzie istnienia odnowionego uniwersytetu mieszczanin krakowski Jan, syn Stobnera, ufundował osobną katedrę matematyki i astronomii. W połowie XV w. powstała katedra astrologii, uposażona przez profesora krakowskiego Marcina Króla z Żórawicy. Powodowało to, że zasiadający na nich mistrzowie, zwłaszcza jeśli wykłady swoje prowadzili przez okres dłuższy niż jeden semestr, zyskiwali specjalizację. Teksty będące w użyciu na Uniwersytecie Krakowskim należały do kanonu powszechnie spotykanego w uczelniach europejskich. Do wykładów arytmetyki ogólnej służył podręcznik Jana z Holywood (de Sacro Bosco), teorii muzyki — Jana z Mourvais, optyki — Perspectiva Jana Peckhama. Astronomię wykładano — po odkryciu i spopularyzowaniu Ptolemeusza — komentując jego Opus Quadri-partitum i Centiloąuium, w użyciu były także teksty arabskiego uczonego Albumasara (IX w.) i popularne Tablice Alfonsyńskie, czyli mapa nieba. Stosunkowo szybko jednak mistrzowie krakowscy, Sędziwój zCzechła, Jan z Głogowa, Wojciech z Brudzewa, Marcin Król, Andrzej Grzymała i inni, zdobyli się na własne komentarze i opracowania.

Zdecydowana większość studentów, która nie kończyła uniwersytetu żadnym stopniem naukowym,

350