Manikowska (5)

Szkofy: naucz*** ^sztolne 1 aniwazyteckie

£•* ♦    •

amjw ^

BtopOTlUS it

♦«*** tu a

ttf O

***** *'

ara wint Oio trapu m

^    ♦ ii** *-*♦1^

fi

fcmtiCmw nomen tmuu it tratra

—n» ***^»,^

'ttlansra ara 6 nes tfr rtmf — w mtaitntrn

*-*<V*» #

agrraB imramts cr lau&bihfi

1 ań.M

Wmramnmirar frmoftu taraonrr

320. Tekstura oraz notacja diastematyczna gotycka (rombowa): karta z Graduału zwanego Łęczyckim, pisanego przez Mikołaja Seteszę — wikariusza kościoła katedralnego w Krakowie dla scholastyka łęczyckiego i kanonika krakowskiego Mikołaja Hymbira z Kiszewa (f. 19), 1467 r. (rękopis zaginiony).

wybierał sobie, często spośród krewniaków, plebana; elity polityczne i kościelne łączyły różnorakie więzi.

Decydujące znaczenie w procesie alfabetyzacji środowisk szlacheckich wypadnie przypisać wzrastającej potrzebie wykształcenia, uznanego za co najmniej przydatne w sprawowaniu funkcji społecznych i zrobieniu kariery. Dostrzeżono, że pismo służy interesom stanowym. Przywilej prawny znacznie lepiej przechowywał się, jeśli był spisany. Sądownictwo szlacheckie, którego nieodzownym elementem stali się pisarz i pod-pisek, unaoczniało na co dzień wagę pisma i przydatność zapisu czynności dokonanych przez osoby prywatne i instytucje. Zdobycie wykształcenia stało się zaś łatwiejsze dzięki gęstej sieci szkół parafialnych i bliskości własnego, krajowego uniwersytetu. Średniowieczny system szkolny — stworzony przez Kościół i będący częścią jego organizacji — aż do końca tej epoki pozostawał wprawdzie miejscem kształcenia przede wszystkim duchowieństwa, ale w późnym średniowieczu dostępność szkoły parafialnej prowadziła do stopniowej laicyzacji szkolnictwa. Pojawili się u schyłku tej epoki pierwsi świeccy nauczyciele, najpierw w miastach, gdzie umiejętność pisania — jeśli nie konieczna, to przynajmniej przydatna w uprawianiu miejskich zawodów — była silnie odczuwaną potrzebą. Pobliska wiejska szkoła była często miejscem, gdzie szlachcic znajdował nauczyciela dla swoich dzieci Jeszcze silniej potrzebę wykształcenia odczuwało mieszczaństwo. Do Uniwersytetu Krakowskiego połowa studentów przybywała z miast; chociaż na tej statystyce waży liczba przybyszów ze Śląska, a także Prus (z diecezji warmińskiej do 1525 r. na różne uczelnie europejskie wyjechało 927 osób, w tym aż 894 pochodziło z miast¹³), to przecież i w tych regionach w miastach mieszkało tylko około 25% społeczeństwa. Uniwersytecka edukacja synów mieszczańskich w jakimś stopniu wiązała się z wyborem przez nich kariery duchownej, ale nie był to czynnik decydujący. Z największych bowiem miast, które też w największej liczbie wysyłały swoją młodzież na studia, rekrutowała się niewielka część kleru, który wywodził się nade wszystko z miast małych i średnich¹⁴. Wykształcenie było więc im przydatne do uprawiania zawodów świeckich i poszukiwania awansu w społeczności świeckich. Tym bardziej, że kariera duchownego natrafiała w Królestwie Polskim na silne bariery stanowe. Jedynie w pruskich kapitułach, a poza granicami Polski także na Śląsku, zasiadali liczniej kanonicy pochodzenia mieszczańskiego niż szlacheckiego. We władzach miejskich i cechowych u progu epoki nowożytną znajdowali się ludzie dobrze wykształceni, nierzadko z uniwersyteckim obyciem. Do grona najzamożniejszych mieszczan zaliczani byli lekarze, aptekarze, księgarze. Świadectwem ich ambicji, także kultural-

312