Maśliński4989

właściwości anty nowotworowe związane z ich wpływem regulującym procesy dojrzewania i różnicowania tkanek, zwłaszcza nabłonkowych. Sposób ich działania na komórkę przypomina działanie hormonów steroidowych. Wykorzystując te właściwości, wprowadza się retinoidy do leczenia wspomagającego, np. w rakach skóry, a także w celach prewencyjnych, jako ochronę przed ewentualną wznówą nowotworu.

Prowadzone od 10 lat światowe badania National Cancer Institute (USA) dotyczące rzekomego ochronnego działania beta-karotenu przed rakiem płuc nakazują dużą ostrożność w stosowaniu witamin u chorych z nowotworami. Okazało się np., że częstość występowania raka płuc u palaczy papierosów otrzymujących beta-karoten była nieco większa niż u palaczy z grupy kontrolnej, otrzymujących placebo (Greeuwald, 1996).

Właściwości witaminy C i E jako silnych antyoksydantów były znane od dawna i potwierdzone w doświadczeniach nad chemiczną karcynogenezą.

— CZYNNIKI PREDYSPONUJĄCE I RAKOTWÓRCZE ŚRODOWISKA CZŁOWIEKA

Wyniki ponad 30-letnich epidemiologicznych i klinicznych międzynarodowych badań, przedstawione przez sir Richarda Doiła z angielskiego Królewskiego Instytutu Badań nad Rakiem, wskazują na bezsporny związek bardzo wielu czynników środowiska człowieka z rozwojem raka.

Wyniki oparto min. na ankietach obejmujących 17 min ludzi na całym święcie, a także aa kilkunastoletnich obserwacjach rodzin żyjących w jednej miejscowości (np. znane są wyniki badan kilku pokoleń ludności żyjącej w miejscowości Framingham, USA).

Zagrożenia, które bezpośrednio stwarza środowisko, a szczególnie sposób życia i nawyki, takie jak palenie papierosów, złe odżywianie, picie alkoholu, przedstawiono na iycinie 17.15 - w ujęciu procentowym i po obliczeniu średnich danych odnoszących się do wszystkich nowotworów człowieka. Zestawienie to ma więc zna-

	_

Rycina 17.15.

Potencjalne czynniki karcynogenezy.

czenie jedynie orientacyjne, a dane nie odpowiadają w pełni wynikom badań przeprowadzonych wśród wybranej populacji, np. polskiej. Przeglądając te dane, można łatwo dostrzec, jak znaczny odsetek czynników rakotwórczych podlega naszej kontroli. Dotyczy to zwłaszcza wpływu palenia tytoniu i diety.

—— PALENIE TYTONIU

Dym tytoniowy jest aerozolem składającym się z fazy gazowej i cząsteczkowej.

Zawiera ok. 4000 składników, w tym wiele znanych karcynogenów i środków promocyjnych (ryc. 17.16), których aktywność potwierdziły setki przeprowadzonych badań. Szczególnie interesujące było rozdzielenie komponentów dymu tytoniowego na dwie frakcje, tj. „neutralną” - zawierającą związki smołowate, w tym liczne karcynogeny z grupy wielopierścieniowych węglowodorów oraz „kwaśną”, w której nie ma karcynogenów, ale jest bardzo dużo środków promocyjnych z grupy katecholi, hydrochinonów itp.

Wcieranie w skórę myszy wyłącznie pierwszej frakcji powoduje powstanie stosunkowo niewielkiej liczby nowotworów, natomiast kolejne wcieranie pierwszej frakcji, a potem drugiej powoduje znaczne zwiększenie się liczby nowotworów. Doświadczenie to jest zgodne z wieloma obserwacjami klinicznymi wskazującymi na synergistyczne działanie nie tylko składników dymu tytoniowego, ale także innych czynników, np. alkoholu, którego równoczesna konsumpcja wyraźnie zwiększa zapadalność na raka, zwłaszcza przełyku (zob. ryc. 17.14).

Podobny rezultat synergistycznego działania uwidacznia się u palaczy tytoniu narażonych na pyły, np. azbestu. Raporty Światowej Organizacji Zdrowia są zgodne co do częstszego występowania raków u osób palących niż u niepalących. Kolejność jest następująca: rak płuc 12-20-krotnie częściej, rak jamy ustnej 4-10-krotnie, rak krtani 5,5-9-krotnie, rak przełyku 3—4-krotnie, rak pęcherza moczowego 2-3-krotnie. Podejrzewa się, iż zależność ta występuje również w odniesieniu do raka trzustki, gruczołu tarczowego i ewentualnie innych narządów. Potwierdzona została ścisła zależność między nasileniem występowania raka a liczbą wypalanych dziennie papierosów (zob. tyc. 17.14), a także miejscem zamieszkania — w mieście stwierdzono większy odsetek zapadalności.

Składniki

FAZA

GAZOWA

Kokarcynooeny: Formaldehyd Ure tan

Karcynogeny:

Dlmetylonitrozoamlna

Etytometyłonitrozoamina

Hydrazyna

Chlorek winylu

Uretan

Związki arsenu i niklu Inne

Formaldehyd

Akroleina

Cyjanowodór

Azot

Nadtlenki

Nikotyna

Piran

Benzo(g.h,i)perylen

Benzo(a)plreń Dibenzo(a,h)antnacen N- Nłtrozonomlkotyna N- Nitrozoeminy (różne) Polon 210

Związki arsenu, niklu, kadmu

CZĄSTECZKOWA *****^(różne)

Strefy

FAZA

t

Karcynogeny

Składniki toksyczne    Kokarcynooeny

mmmmm Rycina 17.16.

Karcynogenne i toksyczne substancje dymu.

953