obraz8

indziej, jak i tu walne zwycięstwo na polach bitewnych bynajmniej nie rozstrzygnęło sprawy od razu niby mechanizm przełą • cznikowy. Kapitulacja polityczna Persji sa-sanidzkiej miała swoją prehistorię. Podobną prehistorię miała również kapitulacja duchowa, z tym jedna*c zastrzeżeniem, że równie bogata była tu i późniejsza historia, sięgająca kilku wieków.

Zaratustryzm utracił jakiekolwiek znaczenie w swej ojczystej Persji właściwie dopiero w XI stuleciu. Od porażki militarnej zdążyło już upłynąć sporo czasu — całe półty-siąclecie. Wtedy to pod naciskiem seldżuckiej surowej sunny opuściła ojczyznę ostatnia fala emigracyjna czcicieli Ahura Mazdy udając się na półwysep Katiawar w Indiach zachodnich ¹. Stąd najwłaściwsze określenie tego, co się wydarzyło z mazdaizmem w jego ostatnim akcie życiowym, powinno brzmieć: zanik, a nie upadek. Z pierwszym pojęciem łączymy długotrwały proces uwiądu, z drugim — gwałtowny koniec.

Prześledziwszy uważnie wszystkie złożone czynniki, z których się składał proces stopniowego zaniku perskiego mazdaizmu, można wysnuć ciekawe uogólniające wnioski odnośnie d,o zagadnienia, któremu na imię: jak młoda, przebojowa religia światowa likwiduje starą, zmęczoną wiekami w i a-r ę narodową kraju o wysokiej, ale już dekadenckiej kulturze.

Społeczeństwo perskie epoki panowania Sasanidów (226—652) mimo zewnętrznego pozoru świetności nosiło już w sobie znamiona wycz er paniai sztucznej galwunizacj i wielkiej przeszłości mocarstwa achamenidz-kiego. Rozległe terytorium państwowe, sięgające na wschód równie daleko jak za Dariusza I, bo aż do Indusu, restaurowany przepych dworski wzorowany na Persepolis i Su-zie, pielęgnowany starożytny tytuł władcy: szach szahan, czyli król królów — wszystkiemu temu brakło autentycznego ducha, który by to ożywiał i wewnętrznie konsolidował.

Oficjalną ideologią Persji sasanidzkiej była religia państwowa utrzymywana przez skarbiec królewski i popierana przez rząd wszelkimi dostępnymi środkami finansowymi. Był to zaratustriański mazdaizm, stara politeistyczna religia perska odziedziczona jeszcze po wspólnocie indoaryjskiej, zreformowana dualistycznie przez proroka przed-achamenidzkiego. Za władców z domu Sasanidów był to jednak twór scherlały, pozbawiony poparcia szerokich warstw społeczeństwa i zmonopolizowany w rękach chciwej władzy i przywilejów warstwy kapła-nów-magów. Mazdaizm ówczesny był raczej dekoracją dworską, niezbędną wobec zaprogramowanego renesansu kultury achamenidzkiej na dworze króla królów.

217

10 — Jak umierały religie

1

F. Taeschner, Iran in den er sten Jahrhun-derten der Higra, w: Handbuch der Weltgeschich-te hrsg. von A. Panda t. 1, Olten und Freiburg in Br. 1954, szp. 1033.