Obraz!0 (10)

388 O poezji naiwnej i sentymentalnej

z najświetniejszych poetów naszej ojczyzny, który bynajmniej nie z braku geniuszu nie błyszczy wśród głównych przedstawicieli tego gatunku, Gellert, poeta prawdziwie naiwny, także Rabener, a nawet sam Lessing, jeśli wolno mi go tu wymienić, Lessing — wykształcony wychowanek krytyki i tak czujny sędzia samego siebie — czyż oni wszyscy w większym lub mniejszym stopniu nie płacą za bezduszny charakter natury, którą obrali za przedmiot swej satyry? Z najnowszych pisarzy reprezentujących rodzaj satyryczny nie wymieniam nikogo, ponieważ żaden nie stanowi tu wyjątku.

I jakby nie wystarczało jeszcze to, że naiwny duch poetycki narażony jest na niebezpieczeństwo zbytniego zbliżenia się do pospolitej rzeczywistości — przez łatwość, z jaką się wyraża, i przez takie właśnie zbytnie zbliżenie się do życia realnego dodaje on jeszcze odwagi marnym naśladowcom, którzy czerpią stąd zachętę do próbowania swoich sił na polu poezji. Poezja sentymentalna, chociaż dosyć niebezpieczna pod innym względem, o czym mówić będę później, przynajmniej takich ludzi trzyma od siebie z daleka, ponieważ byle kto nie potrafi wznieść się do idej; natomiast poezja naiwna stwarza .pozór, jakoby samo uczucie, sam humor, samo naśladowanie rzeczywistej natury pasowało już człowieka na poetę. A nie ma nic bardziej odstręczającego od trywialnego charakteru, który nagle stara się być przyjemny i naiwny — choć powinien nakładać wszystkie zasłony sztuczności, ażeby ukryć swoją podłą naturę. Stąd też te niewiarygodne trywialności, jakie Niemcy pozwalają sobie wyśpiewywać jako piosenki rzekomo naiwne i żartobliwe i jakimi mają zwyczaj bez końca się rozweselać przy suto zastawionym stole. Toleruje się te lichoty, legitymujące się

żelaznym listem humoru i uczucia — ale takiego humoru i takiego uczucia, jakich należałoby jak najstaranniej unikać. Muzy znad Pleissy tworzą tu chór szczególnie żałosny, a nie lepszymi akordami odpowiadają im Kameny znad Leiny i Łaby¹ ². Tak głupie są te dowcipy, tak nędznie brzmi na naszych scenach tragicznych uczucie, które zamiast naśladować naturę prawdziwą jest tylko pozbawionym ducha i szlachetności wyrazem natury rzeczywistej, że po takiej łzawej biesiadzie czujemy się, jakbyśmy wracali z wizyty w kilku szpitalach albo przeczytali Nędzę ludzką Salzmanna ¹\ Jeszcze gorzej wygląda sytuacja w poezji satyrycznej, a zwłaszcza w powieści humorystycznej, w dziedzinach, które już z natury bliskie są pospolitemu życiu i właśnie dlatego, jak każdy posterunek graniczny, powinny spoczywać w najlepszych rękach. Na pewno najmniej jest powołany, by być malarzem swoich czasów, ten, kto sam jest ich produkterh i kary-

Ci dobrzy przyjaciele bardzo się obrazili za to, co pewien recenzent w A. L. Z. („Ailgemeine Literatur-Zeitung"] wytykał przed kilku laty wierszom Burgera, a zajadłość, z jaką wystąpili przeciw tej krytyce, wydaje się świadczyć o tym, że broniąc tego poety sądzą, ii walczą we własnej sprawie. Ale tutaj bardzo się mylą. Tamte zarzuty mogły dotyczyć jedynie prawdziwego geniusza poetyckiego, który był hojnie wyposażony przez naturę, a tylko nie starał się tego rzadkiego daru rozwinąć własną kulturą. Do takiej indywidualności można było i należało stosować najwyższe kryteria sztuki, ponieważ miała ona w sobie dostateczną siłę, by im sprostać, gdyby tylko była poważni# chciała. Byłoby jednak rzeczą śmieszną i jednocześnie groźną stosować je do ludzi, o których natura zapomniała i którzy każdym produktem, jakiego dostarczają na rynek, wystawiają sobi# niepodważalne testimonium paupertalis.

Christian Gotthilf Salzznann (1744—1811). pedagog, filantrop, autor pism bardzo humanitarnych, lecz bez wartości literackiej (przyp. tłum.).