P1021097 (2)

46 I. Objawienie: Biblia

Księgi deuterokanoniczne i apokryficzne

Gdy porównujemy katolicką i protestancką wersję Starego Testamentu, stwierdzamy, że ta druga obejmuje 39 ksiąg - podobnie jak Biblia hebrajska - podczas gdy katolicy uznają 454csiąg.' Ta niezgodność - już sama przez się stanowiąca poważny problem - dała także początek chaotycznej terminologii. Księgami spornymi są księgi Tobiasza, Judyty, Mądrości, Syracha, Barucha, pierwsza i druga Machabejska oraz części ksiąg: Estery i Daniela (Est 10,4-16.24; Dn 3,24-90.13-14). Katolicy nazywają je księgami deuterokano-nicznymi - jest to niefortunne określenie, wydaje się bowiem zakładać, iż nie mają one tego samego autorytetu, co inne księgi. A naprawdę chodzi o fakt, że z pewnym wahaniem uznawano je powszechnie za księgi kanoniczne, tj. za Pismo Święte. W przeciwieństwie do tego protokanonicznymi są takie księgi, których roszczenia do kanoniczności nie budziły nigdy wątpliwości w Kościele. Deuterokanoniczne księgi Starego Testamentu, wraz z trzecią i czwartą księgą Ezdrasza i Modlitwą Manassesa, są zwane przez protestantów apokryfami, tj. „księgami, które - jak się uważa - nie dorównują pismom świętym, niemniej są pożyteczne i właściwe do czytania” (Luter). Pewne księgi Nowego Testamentu (mianowicie list do Hebrajczyków, list Jakuba, drugi list Piotra, drugi i trzeci Jana, list Judy, Apokalipsa), które w pierwszych stuleciach chrześcijańskich budziły tu i ówdzie wątpliwości czy wahanie, są także deuterokanonicznymi; są one jednak teraz akceptowane przez wszystkich chrześcijan.

Nazwą „apokryfy” katolicy obejmują pewne pisma żydowskie i chrześcijańskie, które roszczą sobie prawo do Boskiego autorstwa, nie są jednak w rzeczywistości natchnionym Pismem. Apokryfy staro testamentowe - produkt judaizmu - są przypisywane różnym patriarchom i prorokom i odzwierciedlają religijne oraz moralne pojęcia świata żydowskiego z okresu od II w. przed Chr. do I w. po Chr. Apokryfy nowotestamentowe - to utwory pochodzenia chrześcijańskiego. Przypisywane przeważnie apostołom, odzwierciedlają one wierzenia, doktryny i tradycje pewnych kręgów, zarówno ortodoksyjnych, jak i heretyckich, w pierwszych wiekach Kościoła.

Wzmiankowany wyżej chaos jest tu widoczny: termin „apokryfy” ma inne znaczenie dla katolików, a całkowicie inne dla protestantów. Apokryfy w katolickim sensie tego słowa są nazywane przez protestantów pseudoepigrafami.

¹ Stanowi to różnicę sześciu ksiąg, podczas gdy dalej wymieniamy siedem. Wyjaśnieniem jest fakt, że Lamentacje, dołączone w wydaniach katolickich do Jeremiasza, w Biblii hebrajskiej i protestanckiej stanowią odrębną księgę.

Tworzenie się kanonu

Jedynym zupełnie wystarczającym kryterium faktu natchnienia jest świadectwo Kościoła; Kościół zaś, na soborze trydenckim, urzędowo określił zakres kanonu. Chociaż sprawa ta, jako dogmatyczna, jest tym samym rozstrzygnięta dla katolików, następujący zarys tworzenia się kanonu obu Testamentów jest nader interesujący z historycznego punktu widzenia.

Historia kanonu Starego Testamentu

W1 w. po Chr. Żydzi mieli zbiór świętych ksiąg, które były w ich przekonaniu natchnione przez Boga i w których widzieli wyraz Boskiej woli, regułę wiary i moralności. Decydujące jest tu świadectwo Józefa (Contra Apionem 1,8), czwartej księgi Ezdrasza (14,37-48) oraz Talmudu. Księgi te, podzielone na trzy grupy: Prawo, Proroków i Pisma, obejmują wszystkie nasze księgi proto-kanoniczne. Cennym świadectwem jest tu także Nowy Testament, zawiera on bowiem odwołania do większości tych ksiąg lub cytaty z nich; jego milczenie w stosunku do innych jest bez znaczenia, gdyż nie istnieje żaden powód, dla którego powinny być cytowane wszystkie księgi staro testamentowe. Cytaty świadczą o potrójnym podziale; „Mojżesz i Prorocy” (Łk 24,27), „Mojżesz, Prorocy i Psalmy” (Łk 24,44).

Tradycyjny podział na Prawo, Proroków i Pisma - w tym porządku - oznacza też prawdopodobnie chronologiczną akceptację każdej grupy ksiąg. Pentateuch przybrał ostateczny kształt w piątym stuleciu, a od czasów Ezdrasza Żydzi przyjęli i oficjalnie uznali zbiór ksiąg Mojżeszowych za święty kodeks. Większość ksiąg składających się na drugą grupę („Pierwsi Prorocy”: księgi od Jozuego do Królewskich i „Późniejsi Prorocy”: Izajasz, Jeremiasz, Ezechiel oraz dwunastu proroków mniejszych) musiano przyjąć mniej więcej w tym samym czasie. Niemniej zbiór ten został ostatecznie skompletowany dopiero w jakiś czas po ostatnim z proroków (autorze Za 9-14), gdzieś pod koniec IV w. Syrach (46,1-49,10) poświadcza, że lista ta została zamknięta przed 180 r. Możemy śmiało wnosić, że zbiór Proroków został ustalony w pierwszej połowie II w. i od tego już czasu stanął w jednym rzędzie z Prawem Mojżeszowym. Trzecia grupa jest złożona i wyrosła - jak się zdaje - wokół zbioru Psalmów. Pięć ksiąg, megilloth (zwoje) — Pieśń nad Pieśniami, Rut, Lamentacje, Kohelet, Estera - odczytywano w liturgii wielkich świąt. Dzieło kronikarzy (księgi Kronik. Ezdrasza, Nehemiasza) zamyka całą listę. Grupa ta ukształtowała się między czwartym a końcem drugiego stulecia (por. 1 Mch 1,59 n.; 2 Mch 3,14).

Należy zauważyć, iż żaden z tych trzech zbiorów nie został ustalony mocą decyzji urzędowej, tj. umieszczony pośród ksiąg, które już w praktyce uznawano. Nic dziwnego zatem, iż zachodzą różnice poglądów. Stanowisko, które