p1080054 (3)

między przedmiotami. Podczas wykonywania zadania eksperymentalnego techniką wyłączania czwartego zbędnego przedmiotu badani nic są w stanie dobrać spośród różnych oznaczników tych. które w sposób najbardziej pełny odpowiadają pojęciu. Oto na przykład badany nie łączy określeń ..lis" i juk", gdyż „lis żyje w lesic, a żuk lata”. Indywidualne cechy „żyją w lesic". „lata" silniej określają sądy badanego ni/, ich wspólna cecha „zwierzęta". Przy szczególnie silnym obniżeniu poziomu uogólniania zadanie dotyczące klasyfikacji staje się w ogóle niewykonalne. Przedmioty wydają się badanym na tyle różne, że nic mogą być powiązane. Nawet słowa „stół" i „stołek" nic mogą być umieszczone w jednej grupie, gdyż „na stoiku siedzą, a przy stole pracują i jedzą" (Zcigarnik 1973). Zaburzenia procesu myślenia, określane jako wypaczenie procesu uogólniania. stanowią jakby przeciwny biegun opisywanego przed chwilą stanu. O ile sądy omówionych powyżej badanych nic wychodzą poza granice indywidualnych. pojedynczych związków, o tyk u badanych, o których za chwilę będzie mowa, „oderwanie się" od konkretnych związków przejawia się w przesadzonej postaci. Badani bowiem odzwierciedlają w swoich sądach tylko przypadkową stronę zjawisk, istotne zaś związki między przedmiotami są w małym stopniu brane pod uwagę, a przedmiotow a treść rzeczy i zjawisk często w ogóle nic jest uwzględniona. Trzeba zaznaczyć jednak, iż właściwości myślenia upośledzonego umysłowo rzadko mogą być kwalifikowane w granicach jednego rodzaju zaburzeń myślenia. Często w strukturze defektu myślenia stwierdza się współ-występowanie w mniejszym lub większym stopniu różnych rodzajów zaburzeń. Podanego wyżej wyliczenia zaburzeń myślenia nic należy zatem rozpatrywać jako ścisłej klasyfikacji. Rzecz dotyczy raczej tych parametrów, wokół których grupują się różnorodne warianty zaburzeń myślenia u tych jednostek.

Mówimy, że czynności myślowe są w pełni wartościowe, jeśli człowiek jest w stanic wykonać tę lub inną operację myślową, dokonać analizy. i_syjUCZy materiału, wyróżnić to. co istotne, oraz wówczas, gdy zdolność do prawidłowych operacji jest trwałym sposobem reagowania. Z drugiej strony snosóh fo/.-wiązywania zadań powinien ulegać zmianom, .zalcifl.ic od istniejących warun-fców. Synteza i uogólnianie przebiegają na wysokim poziomic tylko wówczas, gdy zmiana warunków może wywołać zmianę reakcji. Aby myślenie w sposób adekwatny odzwierciedlało obiektywną rzeczywistość, konieczne icsl. by sady człowieka odznaczały się trwałością, a jednocześnie zdolnością .do., zmian. Tymczasem, jak wykazują badania, osoby upośledzone umystomo cechuję sztywność myśfcnia. nic radzą sobie one z SYluaciumi prghlcmowymi. Różnice zaznaczają się w podejściu do zadania, tzn. przy analizie sytuacji. Zcigarnik (1986) wykazuje, że oligofrcnicy nic_P0irafia przeanalizować sytuacji nrob-Jęmowcj.. nie dostrzegają.jadania teoretycznego postawionego przed mmi Funkcjonują prawidłowo tylko w sztywnych warunkach, odzwierciedlają ize-caywittość w sposób niepełny. '

Do podobnych wniosków skłaniają badania prowadzone przez II. Sinclaira (1973) nad operacjami umysłowymi koniecznymi do rozwiązania zadań piage-towskich. Badano dzieci upośledzone w wieku 13-14 lal. u których poziom rozwoju umysłowego odpowiadał rozwojowi 9 10-lctnich dzieci normalnych. Dzieci normalne, postawione przed problemem wymagającym zastosowania operacji formalnych, szybko zrozumiały, że mc potrafią rozwiązać zadania. Dzjcd upośledzone nic próbowały rozwiązać zadania, a jedynie uporczywie powtarzały te same bezcelowe i nieskuteczne działania.

Posługując się Jgęii^lpgłąj^^ow^kicgo (1982). można powiedzieć, że osobę upośledzoną charakteryzuje.knnkrąpy. układ., organizacji informacji. Nastawiona jest ona na Tó/nicowanic. W układzie konkretnym słowo traa ogólność, a nabiera cech konkretnego sygnału. „Osoby, których orientacja poznawcza ogranicza się do poziomu konkretnego, odpowiednio kształcone, posługują się prawidłowo słowami stanowiącymi konkretne nazwy i reagują wybiórczo - ogólnie, dzięki czemu mogą chociaż w ograniczonym zakresie partycypować w życiu społecznym’* (Obuchowski 1982. s. 24).

Odwołując się do ŁoncrnciiJ. Piagcta fi966), należy stwierdzić, iż tozwój lekko upośledzonych umysłowo odpowiada okresowi operacji konkretnych, występujących u dzieci reprezentujących normalny poziom inteligencji.

lednostki upośledzone umydpwo przechodzą poszczególne stadia rozwoju w tej samej kolejności co normalne, jednakżew wolniejszym tempie. Obserwuje się również występowanie trudności przy₌przechodzeniu z jednego stadium rozwojowego do następnego. Prawidłowość ta. opisana przez B. Inhełdcr (1970). została potwierdzona w późniejszych badaniach.

W jednym z nich chodziło o tworzenie pojęcia stałości długości. Zadanie polegało na porównywaniu długości drutu prostego i pozaginanego. Zaobserwowano, żc dzieciom upośledzonym umysłowo dużą trudność sprawia dostrzeżenie sprzeczności tkwiących w zadaniu. W dalszym ciągu stosują one jedno kryterium, lak jak przy porównywaniu prostych odcinków. Przy dalszych ćwiczeniach badani zrozumieli, w jakich warunkach można dokonać porównań w prosty sposób. Zrozumienie takie musi wystąpić, aby dziecko mogło przejść do następnego stadium rozwojowego. Niemożność uświadomicnia_sobie istoty i /miany_$ytuacji zadaniowej jest przyczyną trudności w przechodzeniu od jednego stadium do następnego (Piagef, Inhełdcr 1991).

Niedorozwój myślcoia_ujcdnostck upośledzonych umysłowo bierze swój początek w patologicznej inercji procesów nerwowych- Szczególnie inercyjny charakter posiadają utrwalone połączenia słowne. Lubowski (1983) podkreśla, że w upośledzeniu umysłowym ujawniają się najgłębsze deficyty upośredniania słownego. Wyraża się to w dv*harmonii rozwoju dwu podstawowych form. upośredniania słownego tffcnsfcru sła&Q£go): regulacyjnego działania instrukcji słownej oraz ydasncgg doświadczenia i działania otoczenia. Przy tym w regulacji działania w dłuższym czasie dominującą role odgrywa naśladow-Oiaiui. a w wypadku werbalizacji autentyczne uogólnienia słowne zastępowane są inercyjnymi stereotypami, utrwalonymi w doświadczeniu dziecka.

107