P1080683 (2)

pytanie tyczące powinności artysty w społeczeństwie zniewolonym, odpowiedź negatywną. Artysta nic nie może, bo i sztuka jest bezsilna: „Jaka szkoda, że literatura nie rządzi już tym konwulsyjnym światem. Jaka szkoda, że biedne jej ciałko depczą zwycięskie środki masowego przekazu” (s. 111). Zaledwie rok później sformułował Konwicki drugą odpowiedź: Kompleks polski. W powieści tej sięgnął autor po fabułę odwołującą się do XIX-wiecznej tradycji „krzepienia serc” i „rozdrapywania ran”, tradycji, w której tkwiła przecież pamięć o wysokiej funkcji literatury.

„KRZEPIĆ” I „RANIĆ”, CZYLI GROTESKA POLITYCZNA

Wbrew zarzekaniu się, że „od Dziury w niebie nie służyłem już nikomu — ani diabłu, ani Opatrzności” (Pół wieku czyśćca, s. 174), Konwicki od lat sześćdziesiątych coraz częściej występował, nazwijmy to tak, przeciwko diabłu.

Za datę umowną procesu, w którym pisarz przedefiniował swoją pozycję wobec władzy, uznać można rok 1966, kiedy to zawieszono go w prawach członka PZPR za podpisanie listu protestującego przeciw usunięciu z tejże partii Leszka Kołakowskiego. Odtąd pisarz sygnował niemal wszystkie ważniejsze listy opozycyjne, angażując się ponadto w działania kultury niezależnej: w 1968 podpisał, skierowany do rektora Uniwersytetu Warszawskiego Stanisława Turskiego, apel o umorzenie postępowania dyscyplinarnego przeciwko studentom-organizatorom wystąpień marcowych; w 1973 — obok m.in. J. Andrzejewskiego, M. Brandysa, K. Brandysa,

— 133 —