P1130770 resize

171

kiej i środkowo-łląsko-wielkopolskiej kultury mogiłowej, należała obróbka brązu. Nic natrafiono dotychczas na ślady pracowni odlewniczych, nieznane są też formy odlewnicze, natomiast z zachodnich ziem Polski pochodzą re skarbów kawałki surowca, złom i przedmioty niewykończone. Większość tych skarbów została znaleziona na obszarze potwierdzonych oddziaływań z grup śląskiej i środkowo-śląsko-wielkopolskiej na Pomorzu Zachodnim (J. Kostrzewski 1953, s. 184).

Rozwój lokalnej metalurgii brązu, poza wymienionymi powyżej faktami znanymi ze skarbów, najpełniej potwierdzają jednak lokalne wyroby brązowe wykonane na terenie Wielkopolski, Śląska oraz na Pomorzu. Wskazują one, że w produkcji tych przedmiotów, będących w dużej części ozdobami, posługiwano się przede wszystkim formami niszczejącymi. Wiele wyrobów potwierdza, iż zostały one w części wykonane odlewem obejmującym. Najczęściej technikę tę stosowano przy produkcji szpil przy odlewie ich główek. Były one wykonane w drugim etapie, gdy na górnym końcu trzonka szpili modelowano niszczejącą formę główki. W formach stałych muszlowatych wykonywano narzędzia pracy, głównie siekierki.

Inne dziedziny obróbki surowców są znacznie gorzej potwierdzone w materiale źródłowym. Obok garncarstwa uprawiano raczej w niewielkim zakresie obróbkę kamienia (m. in. wykonywano kamienne bulawki), a domyślać się możemy także obróbki drewna i kości. Niewątpliwie uprawiano również tkactwo i przędzalnictwo, choć brak nam ku temu potwierdzających danych.

W działalności gospodarczej społeczeństw zamieszkujących w starszym okresie epoki brązu zachodnią strefę ziem polskich dużą rolę odgrywała wymiana. Podstawowym czynnikiem wpływającym na rozwój wymiany byia rozwinięta produkcja metalurgiczna, jak i sam fakt użytkowania w dużym zakresie wyrobów brązowych. Zapotrzebowanie na surowiec, jak i gotowe wyroby brązowe było zaspokajane poprzez kontakty wymienne głównie z południowymi ośrodkami produkcyjnymi. Równocześnie jednak na ziemiach polskich sąsiedztwo z kulturami o słabiej rozwiniętej produkcji metalurgicznej sprawiało, że rozwijały się tam kontakty wymienne z sąsiadującymi grupami. Wyroby brązowe z obu grup śląsko-wielkopolskiej kultury mogiłowej czy też za ich pośrednictwem docierające z południa rozchodziły się na tereny Pomorza, do wyróżnionej strefy przemieszanej między grupą środkowo-śląsko-wielkopolską a kulturą trzcimecką czy też na tereny zajmowane przez kulturę trzciniec-ką. Wydaje się, że kontakty wymienne zwłaszcza obu grup kultury mogiłowej z terenami południowymi posiadały charakter stały, a prawdopodobnie również wymiana z sąsiadującymi grupami nie była jedynie sporadyczna.

5. STOSUNKI SPOŁECZNE

Ludność rozwijających się w zachodniej strefie ziem polskich lokalnych grup kulturowych była społeczeństwem rodowym. Źródła archeologiczne zdają się jednak wskazywać, że w tej formacji społeczno-gospodarczej zarysowują się cechy doprowadzające do zmian i jej rozkładu. Wyraźny rozwój metalurgii brązu zmierzał do wyodrębnienia się grupy specjalistów w tej dziedzinie wytwórczości, łączących prawdopodobnie produkcję z uprawianiem wymiany. Tak rozwijająca się specjalizacja zawodowa rodziła pierwsze formy własności w zakresie narzędzi pracy. Wzrost znaczenia chowu zwierząt, który to dział gospodarki w głównej mierze dostarczał nadwyżek produkcyjnych przeznaczonych na wymianę, a także rozwój innych gałęzi wytwórczości (m. in. metalurgii) sprawia, że mężczyzna zaczyna odgrywać dominującą rolę w życiu gospodarczym, a co za tym idzie również i społecznym. Pociągnęło to za sobą ukształtowanie się przewagi cech patriarchalnych w stosunkach społecznych. Stosunki gospodarcze sprzyjały nierównomiernemu bogaceniu się poszczególnych rodów czy plemion, a w ich obrębie członków starszyzny patriarchalncj. Wyrazem powstania nierówności majątkowych, a co za tym idzie również i społecznych, jest w dużym stopniu zróżnicowane wyposażenie grobów. Znane groby bogato wyposażone w wyroby brązowe są najprawdopodobniej grobami zamożnych członków starszyzny rodowej. Ponadto jest bardzo prawdopodobne, że niektóre wyroby brązowe podkreślały wyjątkową pozycję społeczną ich właściciela, będąc niejako symbolami władzy. Możliwe, że funkcję taką spełniały czekany typu węgierskiego. Prawdopodobnie w pewnej mierze zróżnicowania majątkowe i społeczne odzwierciedlają same konstrukcje grobów, jak wewnętrzne konstrukcje kamienne i kurhanowe nasypy ziemne. W większym jednak stopniu były one uwarunkowane lokalnymi zwyczajami wypływającymi z religii tego okresu. Liczne natomiast znaleziska gromadne wyrobów brązowych, tzw. skarby, są bardziej wymownym potwierdzeniem nagromadzenia i zdeponowania przedmiotów wartościowych, a także niekiedy surowca do ich wykonaniu przez osoby związane z produkcją metalurgiczną, czy też inne o znaczniejszej pozycji majątkowej i społecznej. Bardziej wszechstronną i szerszą próbę rekonstrukcji stosunków społecznych w obrębie grup kulturowych nil terenie Polski zachodniej utrudniają skąpe i bardzo jednostronne materiały źródłowe.