P1190044 (2)

cięż żaden z tych „przeklętych" rodzajów śmierci nie bywa zawiniony przez człowieka i nie może być ujmowany w kategoriach etycznych.

Naprowadza nas to na myśl, że musiała istnieć ewolucja pojęcia grzechu, przebiegająca od idei tabu ku idei grzechu, ewolucja podobna do takiegoż rozwoju koncepcji świętości (od mana do sacrum). Do przekonania o rozwoju pojęcia grzechu skłonić nas może m. in. powierzchowna nawet analiza Dekalogu, gdzie przecież przykazania są sobie jakościowo nierówne pod względem zarówno wagi, jak i typu przekroczenia. Mniejszego kalibru jest zapewne grzech nieprawdy czy cudzołóstwa niż np. grzech zabójstwa; inną też jakość wykazują grzechy przeciwko Bogu (choćby I i II przykazanie), a inną — np. kradzież czy cudzołóstwo, a więc naruszenie ładu społecznego.

Historia religii poucza nas o istnieniu fazy przejściowej między tabu a grzechem; jest nią np. japońskie tsumi⁷¹. Podczas uroczystości Wielkiego Oczyszczenia (oharae) recytowano w dawnej Japonii listy tsumi, wśród których spotykamy zarówno nasze „grzechy”, jak i „obciążenia”, które wynikały z niezawinionego przez człowieka losu (guzy, garby, albinizm, narośla skórne itp.). Słusznie też pisze nasz czołowy znawca Japonii — prof. W. Kotański: „Niektóre przykłady tsumi nie mieszczą się zupełnie w polskich określeniach grzechu, nie mówiąc już o przewinie... Zło spadające na człowieka i zło, które ten człowiek sam popełnia, jest tu jednakowo traktowane jako obciążenie” ⁿ. Nie mniej ciekawe zestawienie grzechów spotykamy i u innych plemion, jak np. u Andamańczy-ków, których bóstwo Puluga karze nie tylko za grze-

fi Tmrnl oznacza po japońsko zmaza;, przewiną, grzech, n Zob. W. Kotański: Zaryt dziejów rellpll w Japonii, Warszawa 1982, a. II. Zob. tamte szczegółową listą tsumi, s. 30—31.

chy w chrześcijańskim ich rozumieniu (np. za kazirodztwo), ale też i za takie „grzechy", jak wykopywanie i zrywanie niektórych gatunków korzeni i owoców w czasach zakazanych, topienie i spalanie wosku pszczelego, zabijanie pewnych odmian cykady bądź głośne zachowanie się w czasie jej śpiewu, a nawet złe poćwiartowanie wieprza⁷³. Podobnie Aeci (Filipiny) grzeszą nie tylko zabójstwem czy cudzołóstwem, lecz i dręczeniem lub wyszydzaniem (!?) niektórych zwierząt (np. pijawek, os), hałasowaniem po zachodzie Słońca itp.⁷⁴U Semangów i Sakajów z Półwyspu Ma-lajskiego bogowie Karei czy Gnku karzą nie tylko za spółkowanie przy świetle dziennym lub przyglądanie się parzącym się psom, ale nawet za patrzenie w lustro w dzień, czerpanie wody naczyniem, które zetknęło się z ogniem itd.^7S

Widzimy więc, że mimo różnic między tabu a grze- j chem istnieją między nimi także ważkie podobieństwa: tabu i grzech łączy jedna ciągła linia rozwojowa, polegająca na identyczności skutków (już nie tylko natury społecznej). Zarówno złamanie tabu, jak i popełnienie grzechu prowadzą do utraty many (stanu świętości) lub do nabycia szkodliwej many; mogą też spowodować wprawienie w stan „nieczystości" rytualnej, a wreszcie zmuszają do zabiegów oczyszczających — do ekspiacji, przywracającej stan istniejący przed popełnieniem wykroczenia.

n „Grzechy" te zestawili dwaj czołowi badacze Andjm-irtc/Y kdw E. H. Man (On Ute Aborlglnal IsłiabiiaHi o/ the A włamań MseC London 1933, wyd. 2, s. M, 90, 91, 9ł) oraz A.R. Brown (The Aadnmnń Jslundcrs, London 1923, s. 153 1 nasi.).

i« Zob. J. M. Cooper: Andanian-Semanp-.Acta Cultilrat KitiUow. „PrlmltWo Mon”, Washington 1940. t. KUL nr 3. s. w.

n Pisze o tym wybitny etnograf I misjonarz katolicki — o. p. Sekt-besta w; Ole rolipldss Anscftouunpen dar IrmaNyjMryrs eon Mnicya. OUssaldorf 1939.

W