P1190061 (2)

ŹRÓDŁA I METODY

u

Ryc. 2.11. Fragment bo-gaio zdobionego naczynia z grodziska w Chodlłku (IX w.)2'p£zebarwtenłuini powierzchni powstałymi w wyniku użytkowania i procesów podepozyta jnych (fot M. Audi)

korzysrywwue od połowy XI w. na żnaczną skalę w garncarstwie krakowskim mady do wyrobu naczyń ceramicznych, pojawianie się nowych form naczyń iw tym farm ich wylewów), sposobów dekorowania i wiele Innych. Istotne Z rego punktu widacnb jest współwystępowanie ceramiki w kontekstach dobrze datowanych niezależnymi wyznacznikami chronologii, takimi jak monety <np ceramika ze skarbów wczesnośredniowiecznych), elementy wyposażenia grobowego (wśród których znajduje się naczynia gliniane) czy też, w przypadku ceramiki znajdow anej w kontekście reliktów architektonicznych, wzajemne relacje materiałów archeologicznych występujących w warstwach w stosunku do wspólwystępujących z nimi budowli W ostatnich latach wiele nowych ustaleń na temat chronologii wyrobów garncarskich jest wynikiem znajdowania ceramiki w kontekstach konstrukcji drewnianych datowanych dendrochronologicznie.

Istotnym ograniczeniem możliwości datowania przy pomocy ceramiki jest w wieki przypadkach nierównomierny rytm zmian cech produkcyjnych naczyń w miarę upływu czasu, jaki obserwuje się w różnych regionach kraju, a także konserwatyzm warsztatów garncarskich Szczególnie ta ostatnia cecha, potwierdzona poprzez wyniki badań etnologicznych, może w wielu pizypadkach być przyczyną ograniczenia zakresu datowania materiałów w odcinkach czasu krótszych niż pięćdziesięcioletnie. Nie można też zapominać o wysokim prawdopodobieństwie popełnienia błędu datowania w przypadku przenoszenia ustaleń chronologicznych właściwych dla danego stanowiska na materiały pochodzące z innych regionów kraju, a niekiedy nawet między stanowiskami w obrębie tęgo samego regionu; ihistraje to złożone problemy analizy wyrobów ,nur|d(ictr i .wiejskich* (par. radź. 12).

ZmiennoM cech naczyń, przejawiająca się w technologii, morfologii oraz w wystroju sh powierzchni, ma jeszcze inną zaletę dostrzeżoną przez archeo-

logów — powoduje, Ze określone grupy wyrobów można przyporządkowywać Społecznościom należącym do tej samej wspólnoty terytorialnej bądź kulturowej. W ten sposób ceramika z wykopalisk staje się wyrazistym znakiem identyfikacyjnym grup ludzkich I - często - oznaką ich tożsamości kulturowej. Dla początku wczesnego średniowiecza identyfikacja taka stała się możliwa za sprawą tzw. praskiego typu ceramiki (por. rozdz. 3). Dla naczyń z młodszych faz wczesnego średniowiecza liczba cech będących oznakami ich wytwórców bądź użytkowników ulega znacznemu poszerzeniu. Zastanawiano się, w jakim stopniu poprzez znaki garncarskie na dnach naczyń (por. rozdz. 14) rozszyfrować można koligacje rodzinne producentów. Przedmiotem zainteresowań były też niektóre kategorie wyrobów występujące na ograniczonym terytorium; przypomnijmy w tym kontekście mazowieckie naczynia z cylindryczną szyjką czy też garnki typu drohlczyńskiego - produkowane i użytkowane na Podlasiu. Formułowano też pytania dotyczące niestandardowych (i nie do końca zrozumiałych) receptur mas garncarskich, znanych wyłącznie z produkcji ceramicznych w okolicach Krakowa w DC-XI w. Wytwarzane tara naczynia, zaliczane do tzw. ceramiki białej, wymagały wysokich umiejętności w zakresie produkcji garncarskiej.

Innym kierunkiem badań jest wykorzystywanie ceramiki jako wyznacznika kontaktów handlowych. Podstawą wydzielania importów oraz naczyń powstałych pod wpływem obcych oddziaływań są najczęściej cechy morfologiczne, surowiec i technika wykonania naczyń, odmienne jakościowo w stosunku do powszechnie występujących na danych terenie. Sposobem na rozwiązywanie tych problemów są badania laboratoryjne surowców oraz określanie indywidualnych i grupowych cech produkcji garncarskich.

f Zainteresowanie archeologów wzbudza nasycenie ceramiki z wykopalisk przesłaniami symbolicznymi, które znajdują wyraz w formie naczyń, w technologii ich wytwarzania, jak również w wystroju powierzchni (por. rozdz. 14). Niekiedy na taki kierunek interpretacji ich funkcji wskazuje kontekst znalezienia.

Ryc. 2.12. Rekonstrukcje Tona naczyń wczesnośredniowłecz-nych (XlI-połowa XIII w.) z Sandomierza produkowanych w tej samej tradycji stylistyczne! (wg A. Buko, oprać M. Trzeciecki)