P1190122 (2)

JAK POWSTAWAŁA POLSKA

spowodowana wzajemnymi mjuduni miłych lokalnych wspólnot osadniczych. Air oznaczałoby to nie tyle czas wyłaniania >K i krzepnięcia elit władzy plemiennej. co niewyobrażalnego chaosu organizacyjnego Wielkopolski, i to niemal w przededniu powstania państwa. Jest jeszcze jeden aspekt zagadnienia, na który me zwrócono w przeszłości uwagi. Gdyby Piastowie - jako dynastia - hvil obcymi na tvch terenach, należałoby oczekiwać, te zniszczenia wcześniej-szych struktur politycznych, których materialnym korełatem aa grody plemienne, mają statystycznie podobny rozkład w skali całego regionu. Tymczasem tak nie jest. Są bowiem terytoria, gdzie ślady zniszczeń przybierają zastanawiające duże rozmiary ale i takie, gdzie podobnych Siadów jest niewiele, u nawet w ogóle Ich brak W tej sytuacji uprawomocnianą wydaje Mc teza, że spośród wielu pretendentów do władzy w nieznanych Niżej okolicznościach na czołowe miejsce wysunął mc w pierwszej połowie X w. ród Piastów, najlepiej zorganizowani gospodarczo, politycznie i militarnie. Gdzie zatem znajdować się mogły ich pierwotne siedziby? Choć odpowiedź na to pytanie jest trudna, można pokusić stc o zdefiniowanie warunków, jakim odpowiadać winny tereny domeny rodowej. Poszukiwać jej należy przede wszystkim tam, gdzie brak iniTrrrf z cansow przełomu państwowego. Powinny to być też obszary (łub obszar), gdzie przetrwał co najmniej jeden ośrodek z okresu plemiennego, zachowujący wysoką rangę (polityczno, administracyjną, religijną itpj również w    powstawania państwa 1 w okresach późniejszych. Kultura materialna

takiego ośrodka wkuta wyróżniać go pozytywnie na tle innych. Na takim absome oczekiwać należałoby też ponadprzeciętnej w stosunku do innych cząści Wielkopolski liczby znaczących (ekonomicznie, militarnie, w sferze tycia duchowego) inwestycji.

Dogodnym punktem wyjścia do konfrontacji tych założeń teoretycznych i reakamł archeologicznymi może być porównanie map ośrodków grodowyc h Wielkopolski okresu plemiennego i wczesnopaństwowego. Uważna analiza danych wskazuje, że brak jest podstaw, aby domeny rodu Piastów doszukiwać «C na terenach Wielkopolski południowo-zachodniej, ponieważ tamtejsze ośrodki pj*"*¹"kie były niszczone systematycznie, i to niemal w przededniu powstania państwa (por. ryt 9J). Go więcej, w rejonach tych wr. pierwszym ikirar łunkcjonowania państwa gnieźnieńskiego nastąpiła wyraźna stagnacja osadnicza. Odnotowujemy tez na tych terenach brak ośrodków grodowyi h i okresu płemk nnrgn, które trwałyby nadal w okresie wczesnopaństwowyni. Nie lepiej pmudsiawłs śę sytuacja » okolicach Poznania, zwłaszcza po jego sapnie zachodniej Dzisiejsze miasto jest wręcz otoczone zniszczonymi grodami z okresu plemiennego. Na tym de zastanawia przyjmowana przez lata późna, bo dopiero wmranopańMwtma metryka samego Poznania. Należałoby się zastanowić, czy nie było inaczej: może właśnie tutaj istniało nicrozpoznanc śMyduat. wcześniejsze, ulnr plemienne centrum grodowe, w którym Piastowie napotkali aa największy opór swych rywali? W związku z tym pytaniem, na uwagę BpwjBj najnowsze wyniki badali Hanny Kóćki-Krenz. wskazujące

ml wcześniejsze. niż powszechnie sądzono, plemienne początki grodu po-nttrtskli •go (por. rozdz. 10). Jeżeli przypuszczenia te zostaną potwierdzone, stałoby p zrozumiale, dlaczego obok Gniezna, w widłach Waity i Cybiny -| zatem w miejscu i na terytorium trudnym politycznie i ideologicznie, ale

0    kluczowym, strategicznym dla państwa piastowskiego znaczeniu - powstał ołe tylko czołowy ośrodek państwa, ale i pierwsze biskupstwo misyjne. Dzia-knia takie byłyby nie tylko najbardziej efektywnym sposobem pacyfikacji .Starego porządku', ale i manifestacją potęgi nowej dynastii; jej materialnym świadectwem, podobnie jak w pogranicznym Przemyślu, stała się mJn. badana ostatnio rezydencja książęca (por. rozdz. 10).

W regionie gnieźnieńskim dostrzegamy dawne ośrodki, które przetrwały W okresie wczesnopaństwowym. Są też grody budowane przez pierwszych Piastów (jest ich najwięcej), ale i takie, które były przez nich niszczone. Niektóre

1    nich, m in Moraczewo, Jankowo czy Mietlica, w świetle danych archeologicznych przestały istnieć w nieznanych bliżej okolicznościach wkrótce po pizcjędu władzy przez Piastów. Inne, jak Santok, Międzyrzecz, czy Naklo nad Notecią przetrwały, ale chyba tylko dlatego, że były to punkty nadgraniczne. Ich racje bytu zarówno wcześniej, jak 1 później wyznaczały zatem względy stMegiczne W stosunku do obszarów dotąd opisanych zgoła inaczej przedstawia się mapa terenów południowo-wschodniej Wielkopolski. W świetle danych jpcheotogicznych i datowań dendrochronologicznych, zapewne jednym z nielicznych ośrodków grodowych Wielkopolski okresu plemiennego, który

momencie obejmowania władzy przez dynastię piastowską nie podzieli! losów pozostałych i nie został zniszczony, byt Kalisz. Wiele danych wskazuje, że gród wybudowany tu w czasach piastowskich powstał w tym samym miejscu, co jego plemienny poprzednik (por. T. Baranowski 1998). Czy była to bezpośrednia kontynuacja starszego grodu, którego przebudowę wymusiły zmiany układów hydrologicznych (podniesienie się poziomu wód Prosny), czy leż odkrycia te znajdują inną wymowę? Pozostaje faktem, że również w czarach pierwszych Piastów gród na Zawodziu w Kaliszu, położony w centrom państwa, odgrywał nadal pierwszorzędną rolę. Zastanawia akcja inwestycyjna. podjęta na tych terenach przez twórców ptńsrwa gnieźnieńskiego. Ptzy-pomnijmy wokół Kalisza w krótkim przedziale czasowym za panowania Mieszka i Chrobrego wyrastają grody budowane na surowym korzeniu, Działaniom tym towarzyszyła intensywna akcja kolonlzacyjna. W grodzie kaliskim odkryto też unikalne relikty najstarszego, drewnianego kośdoła z XI w. Odkrycie to (por, rozdz. 10) jednoznacznie potwierdza wybitną rangę Kalisza w okresie formowania się państwa; te najwcześniejsze placówki misyjncKluszpaster-skie stawały się. w zgodnej opinii badaczy, najstarszymi ogniwami organizacji kościelnej. Wybudowanie w Kaliszu jednego z najstarszych na ziemiach polskich kośdolów (i jednego spośiód dwóch znanych w tym okresie z Wielkopolski) należałoby zatem umieścić w kontekście znaczącej symbolicznej roli ośrodka na Zawodziu. Tutaj, jak wykazały badania, usytuowane jest cmenta-